vai trò của tác phẩm “Robinson Crusoe” trong phong trào Tiểu thuyết Ánh sáng Tây Âu thế kỉ 18.

Đề bài: Hãy nêu vai trò của tác phẩm “Robinson Crusoe” trong phong trào Tiểu thuyết Ánh sáng Tây Âu thế kỉ 18.

I. Khái quát chung

1. Thế kỉ Ánh sáng và phong trào Tiểu thuyết Ánh sáng Tây Âu thế kỉ 18

1.1.                     Thế kỉ Ánh sáng

1.1.1.  Thuật ngữ “Ánh sáng”

Dưới sự kìm kẹp của giai cấp phong kiến và giáo hội các nước Tây Âu thế kỉ 18 đã làm dấy lên một phong trào phản kháng mạnh mẽ nhằm đề cao lí trí, dùng ánh sáng của lí trí để xua tan bóng tối, soi tỏ chân lí giải phóng tư tưởng cho nhân dân, tạo điều kiện cho ánh sáng của lí trí soi rọi vào khắp các lĩnh vực và trở thành công cụ sắc bén chống lại phong kiến, do đó xuất hiện thuật ngữ “Ánh sáng”.

Thuật ngữ “Ánh sáng” ra đời thể hiện rõ mục đích cũng như vai trò tiến bộ của giai cấp tư sản lúc bấy giờ. Bằng việc gợi ra sự tương phản giữa “ánh sáng” và “bóng tối”, thuật ngữ này đã chỉ ra sứ mệnh lịch sử của giai cấp tư sản so với giai cấp phong kiến già cỗi, lạc hậu. Có thể nói, thuật ngữ “Ánh sáng” mang hàm nghĩa chống phong kiến và đại diện cho tầng lớp tư sản trong một thời điểm nhất định.

1.1.2.Bối cảnh xã hội ở các nước Tây Âu trong thế kỉ Ánh sáng

Trào lưu “Ánh sáng” phát triển mạnh mẽ ở Pháp với Voltaire, Rousseau, phái Bách khoa toàn thư…; ở Anh với những đại diện tiêu biểu như Locke, Hume…; và ở Đức, trào lưu này phát triển yếu hơn do giai cấp tư sản phát triển chậm hơn và đất nước còn bị chia cắt.

Thế kỉ 18 ở Pháp là giai đoạn tập trung mâu thuẫn gay gắt nhất, quyết liệt nhất giữa tư sản và phong kiến, dẫn đến cuộc Cánh mạng dân chủ tư sản bùng nổ vào cuối thế kỉ, năm 1789. Về phương diện xã hội, Pháp lúc này chia làm 3 đẳng cấp: tăng lữ, quý tộc và bình dân mà lực lượng đứng đầu đẳng cấp thứ 3 lúc bấy giờ là tư sản. Do đó tính chiến đấu của giai cấp tư sản thời kì này là vô cùng mạnh mẽ. Đó là giai cấp đại diện cho “ánh sáng” xã hội, “ánh sáng” tương lai.

Nước Anh thế kỉ 18 có nhiều bước phát triển sớm hơn so với các nước Tây Âu khác.Về lịch sử, đây là thời kì tích lũy tư bản chủ nghĩa ở Anh.Giai cấp tư bản ở Anh ra đời từ khá sớm và đã phát triển lớn mạnh từ thế kỉ 15. Đến thế kỉ 18 là thời kì giai cấp tư sản Anh thể hiện những nét tích cực của một lực lượng xã hội tiến bộ trong việc đấu tranh chống phong kiến, đồng thời cũng bộc lộ rõ các hạn chế của nó. Nền kinh tế nhanh chóng phát triển theo hướng tư bản chủ nghĩa kéo theo sự phát triển mạnh mẽ của nền công nghiệp, song bên cạnh đó cũng phần nào khiến các mối quạn hệ bóc lột tăng lên. Quần chúng lao động mất đất canh tác, ngày càng bị bần cùng hóa. Mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản và phong kiến ngày càng gay gắt.Vấn đề đạo đức, bình đẳng, nhân quyền được đặc biệt quan tâm.

Trong lúc chế độ phong kiến đã bị một giai cấp tư sản giàu và mạnh tập trung trong các thành phố lớn, nhất là thủ đô… thì ở Đức giai cấp quý tộc phong kiến vẫn còn giữ được đặc quyền cũ của nó. Tình hình lạc hậu ấy Ăngghen gọi là “sự cùng khổ Đức”, chính vì đặc điểm ấy tạo nên sắc thái của phong trào ánh sáng Đức cũng mang những nét riêng.

1.2. Đặc điểm của nền văn học thế kỉ Ánh sáng

1.2.1. Khái quát chung về khuynh hướng văn học Ánh sáng

Nền văn học Ánh sáng trước hết là một nền văn học mang tính chất phản phong và chống tôn giáo. Văn học thời kì này ca ngợi tự do, tuyên truyền cho tự do chính trị và quyền bình đẳng công dân; giương cao ngọn cờ Tự do, Bình đẳng, Bác ái. Nền văn học Ánh sáng không chỉ đòi hỏi cá nhân khỏi sự ngu dốt, đòi hỏi trí tuệ mọi người phải được phát triển, mà còn đòi hỏi giải phóng cá nhân khỏi sự gò ép về chính trị và kinh tế. Hệ thống các hình tượng văn học đã có sự đổi mới rõ rệt. Nếu như hình tượng thẩm mỹ của dòng văn học cổ điển được xây dựng trong tư thế tĩnh tại thì đến với nền văn học Ánh sáng, con người hành động đã trở thành lý tưởng của cái đẹp.

Văn học Ánh sáng còn hình thành khuynh hướng tình cảm với các tác phẩm tiêu biểu như “Julie hay nàng Héloise mới” của J.J. Rousseau, “Paul và Virginie” của Saint ở Pháp; “Pamela” của Richardson ở Anh; “Nỗi đau của chàng Werther” của Goethe ở Đức,… Nội dung chủ đạo của các tác phẩm là ca ngợi tình cảm trong sáng, chân thành của con người; trân trọng những con người nghèo khổ mà lương thiện; phê phán tầng lớp quý tộc tàn bạo, kiêu căng; bày tỏ ước mơ về cuộc sống bình yên, công bằng… Các nhà văn ở thế kỉ 18 luôn tin tưởng sắt đá và sự phát triển đi lên của xã hội và sự thắng lợi của giai cấp tư sản.Họ chủ trương tìm mọi cách để khai hóa quần chúng, truyền bá rộng rãi kiến thức khoa học cho nhân dân.Họ đề cao vai trò của giáo dục và có niềm tin giáo dục có khả năng giải phóng nhân dân khỏi mọi thành kiến của tôn giáo. Bởi vậy, văn học thời kì Ánh sáng có thể được hiểu là nền văn học xua tan mông muội, đem đến ánh sáng của sự hi vọng, tin tưởng vào những điều tốt đẹp nhất cho con người, vì con người.

1.2.2. Đặc điểm của nền văn học Ánh sáng ở các nước Tây Âu

Văn học phương Tây thế kỷ Ánh sáng đều mang những nét cơ bản, nhưng do tình hình phát triển riêng ở từng nơi nên ở mỗi nước lại mang một màu sắc khác nhau. Có thể nói, tình hình lịch sử, chính trị, xã hội ở mỗi quốc gia đã tác động trực tiếp và mạnh mẽ tới nền văn học ở quốc gia đó.

Ở Anh, sự bùng nổ của nền kinh tế tư bản kéo theo mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản và phong kiến ngày một gay gắt. Chính điều này đã đặc biệt tác động tới văn học Anh.Tính chất chống phong kiến vẫn chưa lu mờ trong đời sống văn học cũng như trong nhiều lĩnh vực hoạt động tinh thần khác của đất nước, đặc biệt vào nữa đầu thế kỉ 18 và gắn với tầng lớp tư sản tiến bộ. Phần nhiều các tác phẩm hướng vào việc miêu tả đời sống riêng tư với các phong tục đạo đức của nó. Các nhà văn quan niệm rằng đấy là con đường tốt nhất tác động đến đời sống xã hội của thời đại mình.

Trong bốn mươi năm đầu thế kỉ, trên văn đàn Anh nổi lên tên tuổi của Bôp, Xtilơ, Adixon, đặc biệt là Defoe.

Trong thế kỉ 18 này không chỉ ở Anh mà Pháp cũng là nơi tập trung những mâu thuẫn gay gắt nhất giữa giai cấp tư sản và chế độ phong kiến. Văn học Pháp thế kỉ này tuy khá đa dạng nhưng đều diễn ra trên bối cảnh chung của thời đại. Các nhà văn tuy mức độ khác nhau nhưng đều có ý thức sử dụng ngòi bút như một thứ vũ khí để phơi bày ra ánh sáng triều đình phong kiến mục nát, xã hội đầy rẫy những tệ nạn xấu xa, phi lý cũng như cuộc sống khổ cực của nhân dân. Nhiều tác phẩm vang lên ý chí đấu tranh cho quyền tự do chính trị và quyền bình đẳng công dân. Nền văn học ánh sáng Pháp nổi tiếng với một số tác giả như Marivô, Prevoxte,…

Còn ở Đức, thế kỉ 18 lạc hậu, “cùng khổ” đã tạo nên cho văn học sắc thái riêng.Tính chất chống phong kiến của văn học Đức thế kỉ này chủ yếu thể hiện ở phương diện đánh thức tinh thần dân tộc trong nhân dân góp phần vào sự thống nhất dân tộc. Văn học Đức thế kỉ này nổi lên với tên tuổi của Gotset, Lexing…

1.3. Đặc điểm chung của tiểu thuyết Ánh sáng

Trong nền văn học Ánh sáng Tây Âu thế kỉ 18 có sự xuất hiện của khá nhiều thể loại như kịch, truyện triết học, báo chí,… đặc biệt là tiểu thuyết. Tiểu thuyết Ánh sáng Tây Âu đã có những sự kế thừa chọn lọc và phát huy những đặc điểm của nền tiểu thuyết cổ điển, mang đến một diện mạo, màu sắc mới mẻ và đầy sáng tạo.

Về nội dung, tiểu thuyết Tây Âu đã có những kế thừa chọn lọc và phát huy trên cơ sở của nền văn học cổ điển. Tiểu thuyết Pháp thời kì này phát triển theo xu hướng của thời đại với những nội dung và hình thức mới đánh dấu bước ngoặt của văn học. Nó được xem như một vũ khí để đấu tranh xã hội, phê phán sự thối nát, mục ruỗng của phong kiến.Ở Anh, tiểu thuyết đã tập trung mô tả đời sống riêng tư với các phong tục, đạo đức. Hình tượng con người trong tiểu thuyết Anh cũng là những con người bình thường, thực tiễn, tháo vát, khác với hình tượng người anh hùng, chiến sĩ với những chiến công lớn lao trong tiểu thuyết cổ điển. Bên cạnh chức năng là vũ khí chống phong kiến và tôn giáo, tiểu thuyết Ánh sáng còn thể hiện tinh thần lạc quan, yêu đời, phản ánh khí thế và những khía cạnh tích cực của giai cấp tư sản.

Về nghệ thuật, tiểu thuyết Ánh sáng Tây Âu đâ có những sự đổi mới trong nghệ thuật miêu tả không gian, thời gian; nghệ thuật trần thuật,… Tất cả đã làm nên nét riêng biệt, độc đáo của tiểu thuyết Ánh sáng Tây Âu thế kỉ 18.

2. Đôi nét về tác giả, tác phẩm

2.1. Tác giả

D. Defoe sinh ở Luân Đôn vào khoảng tháng 9 năm 1660 trong một gia đình theo Thanh Giáo. Cha ông là Jêmfô mới đầu làm nghề sản xuất nến, sau chuyển sang nghề bán thịt. Năm 1703 nhà văn đổi họ Fô thành Defoe. Người ta không hiểu vì lý do gì đã thúc đẩy ông thêm dấu hiệu của quý tộc Pháp vào tên họ như vậy.

Ngay từ khi còn nhỏ Defoe đã được cha gửi đến trường dòng Xtôcơ Niuuynhstơn, với mong muốn sau này con trở thành mục sư. Đây là trường học của những người theo phái li khai không thừa nhận giáo lí của Giáo hội chính thống ở Anh thời bấy giờ, điều này cũng không có gì là lạ bởi vì tín ngưỡng của Jêmfô là theo Thanh giáo.

Nhưng chẳng bao lâu Defoe từ bỏ con đường lựa chọn cho mình và đi vào kinh doanh. Ông đã kinh doanh qua nhiều nghề, khi buôn bán mũ áo, khi làm đại lý xuất khẩu vải vóc và nhập khẩu rượu vang, khi thì mở xưởng sản xuất ngói…có những lúc làm ăn phát đạt nhưng cũng có khi thua lỗ sạch túi trên bước đường kinh doanh ông đã đặt chân đến nhiều nước ở lục địa như Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Pháp, Ý, Đức, …

Năm 1683 ông về nước mở cửa hiệu tạp hóa, năm sau lập gia đình và tiếp tục kinh doanh cho mãi đến lúc về già. Chính hoàn cảnh sống ấy đã ảnh hưởng đến quan điểm của ông và để lại dấu vết trong sáng tác văn học.Có thể nói sinh ra trong một hoàn cảnh một xã hội như thế với những thay đổi và biến động lớn về chính trị - xã hội, điều này đã thúc dẩy nhà văn không bao giờ được ngừng nghỉ.Defoe với những tác phẩm của mình ông đã nêu lên những quan điểm thái độ về một xã hội phi lý. Tuy ông không gần gũi với nông dân nhưng ông hiểu rõ cuộc sống khổ cực nghèo đói của nông dân, ông thông cảm cho những nguyện vọng của họ. Defoe không những chống nhà nước phong kiến chuyên chế và tôn giáo mà con chống chế độ tư hữu, xem đó là nguồn gốc của sự bất bình đẳng, ông muốn xây dựng một xã hội mà trong đó mọi người đều có nghĩa vụ lao động. Ý tưởng đó sau này được ông xây dựng bằng hình tượng nhân vật Robinson. Mặc dù ông cũng là người đại diện cho giai cấp tư sản, nhưng tính chất tư sản trong ông được mờ nhạt đi mà thay vào đó ông ngã về phía những người dân lao động, Defoe đã thể hiện một tinh thần dũng cảm, một ý chí chiến đấu, điều này đồng nghĩa với phản ánh tư tưởng và tính chất của nhân dân Anh lúc bấy giờ, đặc biệt là của tầng lớp dưới trong xã hội, của dân nghèo nông thôn và thành thị muốn đứng dậy đấu tranh chống áp bức.

Tóm lại với những cải cách của mình Defoe muốn dùng ngòi bút của mình đánh thẳng vào chế độ quân chủ chuyên chế, chuyên quyền và bạo ngược, ngòi bút của ông đại diện cho tiếng nói của những người thống khổ, của giai cấp tư sản Anh thế kỉ XVIII.

2.2. Tác phẩm

2.2.1. Tóm tắt

Tác phẩm “Robinson Crusoe” là một cuốn tiểu thuyết viết dưới hình thức tự truyện của nhân vật chính Robinson Crusoe. Robinson là người ưa hoạt động và ham thích phiêu lưu, say sưa đi đến những miền đất lạ, bất chấp sóng to gió lớn và bao nỗi gian hiểm khác. Chàng xuống tàu ở Hơn, theo bạn đi Luân Đôn. Cuộc hành trình không trót lọt tàu bị đắm ở Yacmao. Tai họa ấy không làm chàng nhụt chí, cha mẹ khóc lóc bạn bè can ngăn đều không lay chuyển được quyết tâm của chàng. Chàng làm quen với một viên thuyền trưởng buôn  rồi đi đến Ghinê. Chuyến đầu tiên thuận buồm xuôi gió, chuyến thứ hai gặp cướp biển. Robinson bị bắt làm nô lệ ở Xalê, hai năm sau trốn thoát sang Brazin lập trại trồng trọt. Chàng vẫn không hề nao núng, bốn năm sau lại nghe mấy người bạn rủ rê xuống tàu đi Ghinê định thực hiện một chuyến buôn bán lớn. Chuyến đi của chàng được thực hiện nhưng không may trên đường đi tàu gặp bão mất phương hướng rồi bị đắm. Các thủy thủ trên tàu chết hết còn một mình Robinson sống sót dạt vào đảo hoang.Chàng một mình trơ trọi giữa chốn hoang vu không dấu chân người, song chàng không hề nản long, thất vọng. Sau khi vớt vát trong chiếc tàu đắm tất cả những gì còn có thể dùng được, từ bao lúa mì đến ít thực phẩm, từ mấy khẩu súng bao đạn ghém đến hòm đồ nghề thợ mộc dùng để sữa chữa trên tàu, chàng lên đảo dựng lều dưới chân đồi che nắng che mưa, rào dậu chỗ ở chống các thú dữ. Chàng săn bắt kiếm ăn, rồi tiến tới chăn nuôi, trồng trọt, một tay làm đủ các nghề nên chỉ sau một thời gian cuộc sống của chàng không những được ổn định mà ngày càng đầy đủ hơn. Tuy quanh quẩn chỉ có con chó và con vẹt làm bạn nhưng có lúc Robinson cảm thấy sung sướng khi nhìn thấy tất cả cơ ngơi do chính bàn tay mình làm nên.

Đến năm thứ 25 sống xa cách loài người, một hôm do sự tình cờ Robinson phát hiện thấy nhiều thổ dân ghé thuyền lên đảo để chuẩn bị hành hình tù binh. Chàng chiến đấu cứu được một nạn nhân thoát khỏi bàn tay bọn ăn thịt người.Robinson đặt tên cho người da đen vừa cứu thoát là Thứ Sáu. Từ đó hai người chung sống với nhau. Ít lâu sau lại thấy có những thổ dân khác xuất hiện cùng với hai tù binh trong số đó có một người Tây Ban Nha, còn người kia là cha của Thứ Sáu, cả hai đều được Robinson cứu thoát. Từ đó cuộc sống trên đảo ngày càng đông vui.Cuối cùng xuất hiện một chiếc tàu đến ghé đậu ở cái vịnh nhỏ gần nơi Robinson ở. Bọn thủy thủ nổi loạn chiếm tàu, trói thuyền trưởng, thuyền phó giải lên bờ định bỏ cho chết trên đảo. Robinson cứu được họ đồng thời giúp thuyền trưởng thu hồi được tàu. Chàng trở về tổ quốc có cả Thứ Sáu cùng đi. Sau 28 năm hai tháng 19 ngày sống trên đảo hoang, nơi chàng đã gửi bao kỉ niệm gian truân, đau khổ nhưng cũng rất hạnh phúc.

2.2.2. Giá trị của tác phẩm

Có thể nói, tiểu thuyết “Robinson Crusoe” là một trong những tác phẩm mở đầu của phong trào văn học Ánh sáng Tây Âu. Với sự kế thừa những giá trị tinh hoa của văn học cổ điển và sự sáng tạo dựa trên đặc điểm lịch sử và văn học thời đại, “Robinson Crusoe” trở thành cuốn sách “gối đầu giường” của lứa tuổi thiếu niên mọi thời. Đánh giá về “Robinson Crusoe”, Ruxo viết: “Vì nhất thiết chúng ta phải cần đến sách, nên theo ý kiến tôi, có một cuốn cung cấp thiên khải luận hay nhất về giáo dục tự nhiên… Quyển sách kì diệu ấy là cuốn gì thế?Arixtot chăng?Plin chăng?Buyphong chăng? Không phải, đó là cuốn “Robinson Crusoe…”

Về nội dung, tiểu thuyết “Robinson Crusoe” có những mặt đặc biệt tiến bộ so với văn học cổ điển trước đó, đó là tác phẩm có tác dụng giáo dục tốt, nhất là đối với lứa tuổi thiếu niên. Tiểu thuyết này bồi dưỡng cho các em tinh thần yêu lao động, kính trọng con người, rèn luyện cho các em ý chí quyết tâm, tinh thần kiên trì, bền bỉ, khắc phục khó khăn, dung cảm, tự lực và biết phát huy sáng kiến. Tác phẩm đã đề cao giá trị của tư duy, trí tuệ con người; đem đến niềm lạc quan, yêu đời và tin tưởng vào sức mạnh của con người. Đó chính là “ánh sáng” trong cuốn tiểu thuyết của Defoe.

Về nghệ thuật, “Robinson Crusoe” đặc biệt thành công trong sự kết hợp giữa tiểu thuyết phiêu lưu và tiểu thuyết giáo dục. Nhà văn không chỉ đơn thuần miêu tả những sự kiện, chặng đường mà nhân vật trải qua như tiểu thuyết phiêu lưu cổ điển, mà Dofoe đã có sự phân tích diễn biến tâm lí nhân vật trước tác động của hoàn cảnh. Những dòng tâm sự được viết ở ngôi thứ nhất pha lẫn chất tự thuật, lấp lánh cuộc đời thực của tác giả, đó chính là đặc điểm của tiểu thuyết giáo dục. Chính sự phối hợp độc đáo này đã tạo nên giá trị cho cuốn tiểu thuyết “Robinson Crusoe”.

Bên cạnh đó, bằng ngôn ngữ giản dị, trong sáng; lối văn mạch lạc; cách miêu tả thiên nhiên sống động; nghệ thuật kể chuyện đặc sắc…, tất cả đã góp phần làm nên sức hấp dẫn riêng cho cuốn tiểu thuyết mọi thời đại này.

II. Vai trò của tiểu thuyết “Robnson Crusoe” trong phong trào Tiểu thuyết Ánh sáng Tây Âu thế kỉ 18

1. Vai trò của “Robinson Crusoe” trong việc truyền tải và đổi mới nội dung tư tưởng của tiểu thuyết Tây Âu thế kỷ 18

   1.1. Vai trò của “Robinson Crusoe” trong việc truyền tải nội dung tư tưởng của tiểu thuyết Tây Âu thế kỷ 18

1.1.1 “Robinson Crusoe” đã xây dựng nên mẫu người tiêu biểu của thời đại

Robinson là nhân vật tiêu biểu, điển hình cho con người thời đại Ánh sáng. Cuộc phiêu lưu của Robinson từ khi ra đời cho đến nay có thể xem là cuốn sách “gối đầu giường” của nhiều thế hệ như lời nhận xét của Ruxô. Hình tượng Robinson đã trờ thành tấm gương cho sự lạc quan, nghị lực và trí tuệ của con người thế hệ Ánh sáng, cũng là tinh thần chung của nhân loại cho đến ngày nay.

Được xây dựng dựa trên chính những biến cố, sự kiện của cuộc đời Defoe, hiện thực xã hội đương thời (sự kiện năm 1705) và trào lưu tiểu thuyết du ký, tiểu thuyết tự truyện trong văn học, Robinson trở thành nhân vật điển hình của thời đại.

Trước tiên, Robinson là đại diện cho kiểu con người ưa thích phiêu lưu. Khao khát vượt ra khỏi ranh giới hữu hạn của sự hiểu biết cùng khát vọng làm giàu luôn giục giã con người (mà ở đây là những người trẻ tuổi) dấn thân vào con đường phiêu lưu mạo hiểm để mau chóng tìm ra của cải và những vùng đất mới. Robinson đã ra đi trên tinh thần như thế.Chàng đã đặt chân đến hai quốc gia xa nhất là Trung Quốc và Brazil, song chuyến đi lý thú mà ý nghĩa nhất có lẽ là lần bị lạc trên hoang đảo một mình.

Robinson  đầu tiên chỉ là “phó mặc cho sự việc lôi cuốn đi, muốn ra sao thì ra”, song cuộc phiêu lưu ấy lại tràn ngập thử thách. Với chàng trai trẻ lần đầu đi biển thì đó là lần “đen đủi nhất cuộc đời” vì “say sóng” đến kinh hoàng. Con người sau thử thách sẽ cứng rắn và dũng cảm hơn, với Robinson cũng không ngoại lệ. Sau năm lần phiêu lưu, chàng trai có được một gia tài lớn ở Brazil, đi buôn ở mỗi chuyến đi làm chàng thích thú.Ở đây, Defoe đã dựa trên chính thực tế kinh doanh là động lực thúc đẩy kinh tế tư bản mạnh nhất đương thời và là nhu cầu cấp bách của mọi thương gia và đến bây giờ, điều này cũng chưa mất đi giá trị kinh tế của nó.Có thể thấy, phiêu lưu, chinh phạt thiên nhiên và đem lại của cải đã mang đến niềm vui cho con người thời kỳ Ánh Sáng.

Phẩm chất ưa thích phiêu lưu này cho thấy Robinson là con người ưa hành động, người không dễ hài lòng với những gì mình đã có mà luôn muốn chiếm lĩnh nhiều tri thức, nhiều giá trị vật chất và tinh thần hơn nữa để làm giầu thêm cho bản thân và xã hộ. Có thể nói, tích cách ưa khám phá, phiêu lưu của Robinson là một trong những phẩm chất tiêu biểu của con người thời đại Ánh sáng.

Phẩm chất trí tuệ của Robinson được xem là đặc điểm nổi bật thứ hai của con người thời Ánh sáng. Ở chàng Robinson ta thấy được hào quang trí tuệ thể hiện ở khả năng phán đoán và xử lí tình huống một cách kịp thời, chính xác.Ở đoạn Robinson lạc trên đảo hoang một mình, điều một người bình thường sẽ vô cùng hoảng sợ và có thể ngồi chờ chết, nhưng với chàng trai này lại không.Chàng gạt bỏ ý nghĩ tiêu cực, đi tìm những món lương thực còn lại dạt vào gần bờ, thuần dưỡng dê để làm thực phẩm nuôi sống bản thân.

“Việc trước tiên là sục sạo xem những gì đã hư hỏng, cái gì còn tốt.Trước hết, tôi mừng rỡ khi những thực phẩm trên tàu đều khô ráo và nguyên lành. Bụng đói meo, tôi lấy túi bánh khô nhét đầy túi rồi vừa ăn vừa làm những việc khác. Vì tôi không thể bỏ phí một chút thì giờ nào.Tìm được trong phòng viên thuyền trưởng một chút rượu mạnh tôi uống ngay một ngụm lớn cho tinh thần thêm vững mà đương đầu với những khó khăn trong những ngày sắp tới.”

“Tôi bắt con dê và làm con khác què chân, con chó đuổi theo con dê què bắt được nó và giữ lại cho tôi buộc dây và dắt về nhà. Về tới nơi tôi nắn ngay chân cho nó và băng bó lại. Tôi chăm chút săn sóc rất chu đáo nên nó thoát chết. Cái chân bị thương cũng lành mạnh như ba chân kia. Ở với tôi ít lâu thì quen dần và yên tâm gặm cỏ trong bờ rào, không hề tìm cách trốn. Thấy thế tôi nảy ra ý nghĩ nuôi gia súc để đảm bảo lương thực ăn khi hết thuốc súng và đạn nghém.”

Cùng với việc chăn dê, Robinson đã có cả đồng lúa dựa vào những hạt lúa mỳ còn sót lại trong bao tải.“Tuy nhiên cũng thật là bất ngờ mà có những bông lúa ấy. Đúng là sự may mắn hiếm có! Tình cờ sao lại còn sót mười hai hột lúa chắc trong cả một bao lúa đã bị chuột nhằn hết nhẵn…. Ngoài số lúa mạch, tôi còn chừng ba chục bông lúa tẻ nữa. Tôi cũng rất cẩn thận số thóc này để gieo như lúa mạch và cũng định dùng nó làm lương ăn…”

Để có được cuộc sống như thế là nhờ có trí tuệ sắc bén và nhanh nhạy của Robinson khi một mình nơi hoang đảo. Với chàng, khi sự sống và cái chết gần nhau trong gang tấc và mỗi quyết định sai lầm thì không thể nào được cứu vãn, nên độ chính xác của những quyết định trong tư duy phải được cân nhắc thật kỹ lưỡng. Chàng đã có lúc thất bại nhưng đó nằm trong dự đoán trước của chàng và nó không những không làm chàng chán nản mà càng cho thấy quyết định đúng đắn của mình.Người đọc có thể thấy một Robinson ở trong những trạng thái bất ngờ, thất vọng, song ngay lập tức chàng sẽ bật dậy, suy nghĩ cách để tồn tại trên đảo hoang thay vì ca thán và phó mặc cho số mệnh. Trí tuệ sắc bén của Robinson cũng chính là phẩm chất đẹp đẽ mà con người thời đại Ánh sáng luôn khát khao hướng tới.

Nhân vật Robinson còn đại diện cho những người mang trong mình ý chí và nghị lực vượt lên trên mọi khó khăn.Bởi nếu không có ý chí và nghị lực thì rất khó để Robinson sống sót trên đảo hoang.Được trí tuệ soi đường, ý chí nghị lực của Robinson càng được củng cố.Quá trình ấy được thể hiện khi Robinson cố gắng làm đi làm lại một việc cho đến khi đạt được mục đích của mình mới thôi và dần trở thành kinh nghiệm của bản thân.

Hành động để thích nghi với cuộc sống trên đảo hoang được Defoe tái hiện như là hiện thực thu nhỏ lại của con người thời thượng cổ khi bắt đầu với chăn nuôi và trồng trọt. Những bài học đầu tiên được đúc rút từ thực tiễn. Nhưng ở Robinson, con người thời kỳ Ánh sáng thì khác, chàng đã rút ngắn khoảng cách để tìm ra con đường nhanh nhất đạt được thứ mình muốn từ những gì nền văn mình của chàng đã có được. Điều đáng chú ý ở Robinson là Nghị lực níu giữ văn minh.Defoe viết  tiểu thuyết “Robinson Crusoe” dựa trên một sự kiện có thật về chàng thủy thủ Selkirrk bị đắm tàu, dạt vào một hòn đảo không dấu chân người. Chỉ sau hai năm, chàng thủy thủ đã quay lại với lối sống loài vật. Nhưng với Robinson, chàng đã ở hoang đảo gần ba mươi năm nhưng vẫn giữ được nếp sống của một con người. Chàng Robinson luôn mong muốn trở về đất liền, luôn ý thức về cuộc sống của con người khi cắt tóc và luôn mặc quần áo. Đó là sự tự ý thức về con người văn minh mà Defoe đã gửi gắm ở nhân vật của mình. Robinson đã không lãng quên ngày mình đặt chân lên hòn đảo bằng cách dựng những cây cột đánh dấu những ngày mình sống trên đảo. Công việc ngỡ như thừa này lại có ý nghĩa rất quan trọng, nó nhắc nhở Robinson thời gian chàng tồn tại và nhắc nhở chàng về nếp sống văn minh của con người:“Đặt chân lên đảo được mười hai hôm, tôi đã lo vì thiếu giấy, bút, mực, rồi đây mình có thể quên không tính được thời gian. Như vậy, tôi cũng sẽ không phân biệt được chủ nhật với những ngày khác, nếu không kịp thời tìm cách bổ cứu. Để tránh những sai lầm sau này, ngay trên bờ biển, đúng vào chỗ tôi đặt chân lên đất lần đầu tiên, tôi dựng một cây cột vuông vắn trên khắc một dòng chữ: "tôi đặt chân lên đảo ngày 30 tháng 9 năm 1659" ở bốn mặt cái cột, mỗi ngày tôi vạch một vạch  nhỏ”.

Một đặc điểm tiêu biểu nữa đại diện cho con người thời đại Ánh sáng của Robinson là lòng lạc quan. Đây là một trong những phẩm chất quan trọng của con người thời kỳ Ánh Sáng. Trong tác phẩm, Defoe đã đặt nhân vật của mình vào hai mối quan hệ có tính thách thức: quan hệ  xã hội và quan hệ tự nhiên. Tinh thần lạc quan của Robinson được thử thách quyết liệtbởi chuyến đi bị đánh bão dạt lên đảo hoang, ở đó, mọi khó khăn đã chờ đón chàng. Và dần dần, chính nơi hoang đảo nhờ có bàn tay của Robinson mà trở thành văn minh. Tinh thần lạc quan đã tiếp thêm sức mạnh kỳ diệu để Robinson chứng minh được rằng: con người không những thích nghi được với mọi hoàn cảnh mà còn có khả năng biến mối trường đó trở nên thân thiện hơn. Nhờ có tinh thần lạc quan, con người sẽ vượt qua mọi gian khổ, thử thách.

Cuối cùng, Defoe đã xây dựng nhân vật Robinson là con người của đạo đức – một trong những phẩm chất nổi bật và quan trọng của con người thời Ánh sáng. Đạo đức ở thời Robinson gắn với tình yêu thiên nhiên, yêu con người nhưng quan trọng hơn là người đó biết làm cho thế giới giàu có. Vì lẽ đó, lý tưởng làm giàu, khẳng định mình trong thương trường, trong lao động sản xuất luôn thúc giục Robinson. Vì nó mà Robinson không quản ngại nguy hiểm để khám phá nhiều vùng đất mới. Chàng Robinson rất yêu quý con người và loài vật. Anh hoảng sợ khi thấy dấu chân thổ dân trên đảo và càng sợ hơn khi chứng kiến việc hành quyết và tế lễ thần của những con người ít văn minh đó. Ngay cả khi ratay cứu viên thuyền trưởng thì không vì thế mà Robinson nặng tay với thuyền phó và các thủy thủ nổi loạn, chàng vẫn mở cho họ một lối thoát.Phẩm chất đạo đức cao đẹp đã góp phần làm nên hình tượng Robinson đẹp đẽ nói riêng, và những con người thời kì Ánh sáng nói chung.

Có thể nói, Defoe đã xây dựng hình tượng nhân vật Robinson Crusoe mang đầy đủ những vẻ đẹp, phẩm chất tiêu biểu cho con người bấy giờ.Thông qua nhân vật, độc giả có cái nhìn bao quát hơn về cả một thời đại.

1.1.2. Robinson mang đến những bài học giáo dục con người

“Robinson Crusoe” là cuốn tiểu thuyết có tính giáo dục cao.Nó đã mang đến cho mỗi người những bài học chân thật, giản dị mà sâu sắc, thấm thía.

Trước hết, cuốn tiểu thuyết thời đại đã dạy cho chúng ta hiểu về giá trị của lao động. Trong hơn hai tám năm sống trên đảo hoang không có một dấu chân người, chỉ có con chó và con vẹt làm bạn, trong những năm cuối cùng sống trên đảo có thêm Thứ Sáu, Robinson cùng những người bạn của mình đã không ngừng lao động. Chàng đã cố gắng tạo dựng cho mình một cuộc sống xứng đáng là một cuộc sống của con người. Sau khi lạc vào đảo hoang, chàng bắt tay làm nhà, tiến hành chăn nuôi, trồng trọt và tạo ra những đồ dùng trong nhà những thứ rất cần thiết đối với chàng trên đảo cũng như nhu cầu cuộc sống của con người. Chính lao động đã giúp chàng tồn tại được trên đảo cũng như giúp chàng vượt qua mọi khó khăn trên đảo. Chàng đã thấy được tầm quan trọng của việc tự lao động, bởi vậy chàng say sưa lao động không mệt mỏi, phàn nàn. Tinh thần hăng hái lao động, chăm chỉ, cần cù của chàng Robinson chính là một trong những bài học sâu sắc mà Defoe gửi gắm.

Bài học thứ hai trong “Robinson Crusoe” là sự nhận thức về giá trị của tình yêu thương.Hai tám năm hai tháng mười chín ngày trên hoang đảo, nếu không có tình thương yêu, chắc hẳn Robinson sẽ không đủ động lực để sinh tồn và sống sót.Chàng chăm sóc những chú dê bị què chân, chàng làm bạn với chó và vẹt.Chàng yêu quý hai người bạn động vật của mình và thậm chí còn dạy chúng nói tiếng người. Còn đối với đồng loại, Robinson sẵn sang hi sinh than mình để cứu giúp những người lúc hoạn nạn, nguy nan. Chàng đã cứu sống hai cha con Thứ Sáu và sinh sống cùng họ trên đảo hoang. Về hình thức quan hệ giữa Robinson và Thứ Sáu là quan hệ chủ tớ, song trên thực tế, Robinson luôn đối xử với Thứ Sáu bằng tình bạn than thiết, chân thành.Chính tình yêu thương này đã giúp Robinson vơi đi cảm giác cô độc và tiếp thêm động lực để chàng sống sót trở về.Sức mạnh to lớn của tình yêu thương cũng là bài học giản dị cho mỗi độc giả.

“Robinson Crusoe” còn giáo dục con người tinh thần sẵn sàng đón nhận cái mới, dám thử thách và khẳng định bản thân. Chàng trai Robinson nhờ thích phiêu lưu mà đón nhận được biết bao điều bổ ích, những kinh nghiệm sống, của cải vật chất, từ đó trưởng thành và trở thành mẫu người lý tưởng của thời đại Ánh sáng. Qua tiểu thuyết “Robinson Crusoe”, Defoe đã khẳng định sức mạnh ở bản lĩnh của con người, khéo léo giáo dục con người bài học về lòng can đảm và bản lĩnh trong cuộc sống.

Thông qua nhân vật Robinson, Defoe còn mang đến cho chúng ta những bài học về trí tuệ. Như Robinson phải có trí tuệ mới sống sót trên đảo hoang một mình, bằng trí tuệ văn minh đã tự làm ra vật chất để duy trì sự sống, con người phải luôn coi trọng và đề cao giá trị của trí tuệ. Dù ở bất kì hoàn cảnh nào, trí tuệ sẽ là ánh sáng soi đường dẫn lối cho con người thoát khỏi khó khăn, vượt qua thử thách.

Bên cạnh đó, nhà văn còn khuyên răn con người về niềm lạc quan, yêu đời và tinh thần vượt khó. Khi con người có niềm tin tưởng và hi vọng, không sóng gió nào có thể quật ngã được ý chí của họ.

Tác phẩm “Robinson Crusoe” có tác dụng sâu sắc đến nhiều thế hệ, đặc biệt là lứa tuổi thiếu niên.Với những bài học quý giá được nhà văn đan cài, gửi gắm khéo léo qua cuộc phiêu của Robinson, cuốn tiểu thuyết đã có giá trị giáo dục sâu sắc và thấm thía.Con người chúng ta dù cách Robinson 200 năm nhưng tính chất giáo dục ấy vẫn vẹn nguyên giá trị. Điều này đã góp phần tạo nên sức sống của tiểu thuyết “Robinson Crusoe”.

1.2. Nét đổi mới trong nội dung tư tưởng của Robinson Crusoe

Thông qua cuộc phiêu lưu của Robinson Crusoe, Daniel Defoe đã đặt ra cho nền văn học ánh sáng một nét rất mới về mặt tư tưởng, đó chính là tư tưởng về vai trò của cá nhân.

Cuộc chiến của Robinson là cuộc chiến một mình chàng chống lại số phận, đó là biểu hiện của tư tưởng anh hùng cá nhân? Thực ra không phải như vậy, Robinson bao giờ cũng khao khát hướng tới cuộc sống con người, khát khao được giao cảm với con người. Những cố gắng trong công việc, trong lao động của Robinson là những nỗ lực để chứng tỏ mình là một con người. Những kinh nghiệm đã giúp chàng vượt qua được những khó khăn của cuộc sống một mình trên đảo hoang chính là những kinh nghiệm mà chàng đã đúc rút được trong quá trình học tập, lao động trước đó trong xã hội loài người. Defoe đã phần nào chỉ ra rằng con người không thể tồn tại đơn độc ngoài tập thể và xã hội. Vậy vai trò của cá nhân ở đây chính là cá nhân trong tập thể, là tổng hòa của tập thể người, của kinh nghiệm sống loài người chứ không phải chỉ là vai trò cá nhân đơn độc.Chính điều này đã giúp cho Robinson tồn tại và sống một cách đàng hoàng giữa đảo hoang.

        Toàn câu chuyện là hình ảnh ẩn dụ của con người từ thời lao động thô sơ (săn bắt hái lượm) cho đến khi xã hội bắt đầu có giai cấp. Qua nhân vật Roboinson, tác giả đã chỉ ra rằng cơ sở của sự phát triển xã hội không phải là những chiến công hoặc tài cán của các vua chúa, tướng lĩnh mà chính là hoạt động sản xuất của những người lao động bình thường. Đó là một cách nhìn rất tiến bộ.

Nhưng điều cốt yếu mà tác giả muốn gửi gắm ở đây là dù trong bất cứ hình thức xã hội nào thì sự vươn lên của con người cũng là điều đáng trân trọng và bao giờ và lúc nào đi nữa thì điều quan trọng nhất cũng chính là giá trị nhân văn, cái đẹp, cái hoàn mĩ mà con người cần đạt được trong lao động. Và quan trọng hơn cả đó chính là tình yêu, tình thương giữa người với người chính điều này mới là mối dây giữ vững sự bình yên của xã hội.

2. Vai trò của “Robinson Crusoe” trong việc kế thừa và sáng tạo hình thức nghệ thuật của tiểu thuyết Ánh sáng Tây Âu thế kỉ 18

2.1 “Robinson Crusoe” đã kế thừa mọi tinh hoa nghệ thuật của tiểu thuyết Ánh sáng

2.1.1. Nghệ thuật miêu tả không gian – thời gian

a.   Không gian

Không gian trong tác phẩm nghệ thuật là sản phẩm sáng tạo của nghệ sĩ nhằm biểu hiện con người và thể hiện một quan niệm nhất định về cuộc sống, do đó không thể quy nó về sự phản ánh giản đơn, không gian địa lý hay không gian vật lí, vật chất.

Cũng giống các tiểu thuyết phiêu lưu đương thời, Defoe đã đưa người đọc du hành tới những mảnh đất xa lạ, đầy bí ẩn và thách thức.Ở đó, nhân vật chính phải đương đầu với những hiểm nguy bất ngờ và phải trải qua nhiều biến cố.

“Robinson Crusoe” mở ra cho chúng ta hai khoảng không gian lớn: không gian biển và không gian đất liền.

* Không gian biển:

Biển là một không gian bao la rộng lớn để cho những ước mơ phiêu lưu đó đây của Robinson được thực hiện.Nó rộng lớn như chính những hoài bão của nhân vật. Không gian biển có những lúc dịu êm, hiền hòa và tuyệt đẹp: “những tia nắng mặt trời ấm áp đã chiếu rọi xuống đại dương, nhấp nhô những đợt sóng vỗ nhẹ vào bờ ánh lên màu vàng xinh đẹp, bầu trời trong xanh giống như một bức tranh sơn dầu”; nhưng cũng có khi biển giận dữ như một hung thần: “trên mặt biển sóng cồn dữ dội, gió rít từng cơn mạnh thêm, nổi lên một trận bão biển dữ dội… sóng tràn ào ạt vào trong thuyền… trong cơn sóng thuyền hung dữ này, chiếc xuồng nhỏ bé của chúng tôi cũng khó mà sinh tồn”. Không gian ấy  đối lập với hình ảnh nhỏ bé của con người lênh đênh trên những chuyến tàu đầy ắp ước mơ. Tác phẩm vẽ ra trước mắt người đọc sự mong manh của kiếp người và sự bao la của biển cả, của vũ trụ. Không gian biển khơi dậy sự phiêu lưu khao khát khám phá và chinh phục của con người. Những con sóng dạt dào lúc hiền hòa, lúc dữ dội như tiếng gọi da diết đã thôi thúc bước chân Robinson đến những miền đất xa lạ.

* Không gian hoang đảo:

Không gian hoang đảo dưới cái nhìn của Robinson đây là một nơi hoang vu, hẻo lánh nằm giữa sóng biển. Nó không có gì cho thấy có sự tồn tại của con người. Hoang đảo trở nên xa lạ, rùng rợn đến ghê người; khi lạc trên hoang đảo, Robinson có nghĩ “tôi không nhìn thấy bất cứ con đường nào cả, nếu không bị chết đói thì cũng bị thú dữ ăn thịt. Sau đó, trời tối dần, tôi nghĩ đến nơi mà thú dữ thường kiếm ăn vào ban đêm, thật đáng sợ”.Dưới cái nhìn của Robinson Crusoe, hoang đảo ấy là một không gian hoang vu, không một bóng người, không gian mang tính chất hữu hạn. Trong quá trình sống ở đó, Robinson đã khi khám phá thêm nhiều vùng đất mới trên đảo hoang làm cho không gian trong tác phẩm càng thêm phong phú.

Người đọc có cảm giác không một ai có thể sống sót ở nơi lạnh lẽo này. Nhưng sau một thời gian gắn bó Robinson bằng bàn tay cần cù, khối óc nhạy bén và lòng ham sống đến mãnh liệt đã biến nơi hoang sơ ấy thành vùng đất đầy sức sống.

Không gian trong tác phẩm là không gian hành trình, nghĩa là mỗi lúc tác giả sẽ dẫn dắt người đọc khám phá thêm một vùng đất mới, một sự kiện mới trên chặng đường phiêu lưu của nhân vật. Nhà văn dùng phép thay đổi không gian từ bao la rộng lớn của biển cả, sau đó thu hẹp lại trên hòn đảo, rồi lại lại được mở rộng ra các hòn đảo khác. Điều này thể hiên một cuộc sống không ngừng phát triển, vận động, thể hiện ước mơ bay nhảy, thích phiêu lưu của nhân vật. Ở trong tác phẩm này, trước khi sống đảo hoang, chúng ta đã theo bước chân của Robinson đến một số nơi ở Châu Mĩ như Brazin, nhưng không gian đó được tác giả miêu tả một cách mờ nhạt. Khi ở đảo hoang, không gian đảo hoang được tác giả miêu tả thông qua từng khám phá của Robinson đối với hòn đảo của mình, đó là một không gian đã được nội tâm hóa.Cuộc phiêu lưu của Robinson ít nhiều đã mang tính chất nội tâm, cuộc phiêu lưu về mặt tâm hồn.

b.   Thời gian tuyến tính một chiều:

Thời gian trong tác phẩm nghệ thuật là thời gian ta có thể chiêm nghiệm được với tính lien tục và độ dài của nó, với nhịp độ nhanh hay chậm, với các chiều dài thời gian hiện tại, quá khứ hay tương lai.

Trong “Robinson Crusoe”chúng ta có thể khẳng định thời gian trong tác phẩm là thời gian tuyến tính một chiều.Đó là thời gian đặc trưng của tiểu thuyết phiêu lưu, chuyện gì có trước miêu tả trước, chuyện gì có sau miêu tả sau để góp phần diễn tả hành trình của nhân vật. Với thời gian gần năm năm phiêu bạt đó đây trong công việc kinh doanh và tiếp theo là lịch trình hơn hai mươi tám năm Robinson sống trên đảo hoang đã được Defoe miêu tả một cách cụ thể. Từ ngày xuống tàu cho đến khi chàng dạt vào đảo hoang tác giả đã để cho nhân vật của mình ý thức rõ thời gian sống trên đảo “tôi vào đây ngày ba mươi tháng chín năm 1659”, cho đến khi chàng rời khỏi đảo “tôi rời đảo vào ngày mười chín tháng mười hai năm 1686” cho đến khi về tới tổ quốc “ngày mười một tháng sáu năm 1687”.

Việc tác giả tả thời gian cụ thể tạo cảm giác như thật đối với một câu chuyện hư cấu, thời gian trong tác phẩm có lúc được tác giả tả rất tỉ mỉ, chi tiết lúc này thời gian như dừng lại. Kể từ ngày một tháng mười năm 1659 cho đến khi có sự xuất hiện của Thứ Sáu thì hầu như ngày nào tác giả cũng để cho Robinson ghi lại chi tiết công việc cụ thể của từng ngày. Thời gian lúc này như ngưng trệ lại, điều này cũng chứng tỏ thời gian Robinson sống trên đảo như được giãn nở ra trì trệ hơn. Nhưng từ khi có sự xuất hiện của Thứ Sáu thì thời gian không được tác giả miêu tả chi tiết mà được tác giả khái quát hơn, cho thấy rằng cuộc sống của chàng đang vui và thời gian sống trên đảo cũng đang được rút ngắn dần.

Với thời gian tuyến tính và cách dẫn truyện tài tình, Defoe khiến chúng ta có cảm giác mọi chuyện đang diễn ra như thật. Tác phẩm hư cấu trở nên sinh động và hấp dẫn hơn khiến chúng ta phải không ngừng dõi theo từng bước chân phiêu lưu của Robinson: hồi hộp, ly kì như chính mình đang trãi nghiệm sự phiêu lưu đó.

2.1.2. Ngôi kể

“Robinson Crusoe” thuộc loại tiểu thuyết phiêu lưu.Đặc điểm của loại tiểu thuyết này là bao giờ cũng gắn với những chặng đường phiêu lưu của một nhân vật trung tâm. Kết cấu của tác phẩm thường không gò bó, tương đối thoải mái, theo trật tự thời gian. Truyện thường được kể ở ngôi thứ nhất, nhân vật tự kể chuyện mình như trường hợp “Robinson Crusoe” để tăng thêm độ tin cậy cho câu chuyện, làm cho câu chuyện hư cấu được kể giống như thật.

Tác phẩm là câu chuyện của chàng Robinson Crusoe, chàng vừa là nhân vật chính vừa là người trực tiếp kể lại cuộc đời mà chàng đã trải nghiệm, qua những năm phiêu dạt đó đây trong công việc kinh doanh và hơn hai mươi tám năm sống trên đảo hoang, việc sử dụng phương pháp trần thuật ở ngôi thứ nhất khi độc giả được tham gia trực tiếp vào câu chuyện của chàng Robinson, cùng chàng chứng kiến những biến cố sự kiện cũng như những buồn vui trên từng chặng đường mà Robinson Crusoe đã trải qua.

Với lối viết tạo tình huống hấp dẫn, gây bất ngờ, Defoe đã dẫn dắt người đọc vào cuộc khám phá kỳ lạ của nhân vật, tình tiết của câu chuyện được tác giả tổ chức, xâu chuỗi thành sự kiện của nhiều sự kiện. Nó phản ánh mối quan hệ vừa đan xen, vừa soi chiếu làm sáng tỏ cơ chế vận động ràng buộc tất yếu và tự nhiên của trạng thái đời sống con người. Là người trần thuật lại chính câu chuyện của mình nên giọng điệu trần thuật cũng chính là cảm xúc của nhân vật, điều này đã bộc lộ nội tâm của nhân vật đó chính là cảm xúc của Robinson trong suốt cả chặng đường gian nan, thử thách mà chàng trải qua. Là người kể lại câu chuyện của mình nên dòng cảm xúc của chàng rất đa dạng ứng với mỗi sự kiện, mỗi biến cố thì cảm xúc đó cũng được thay đổi theo. Có lúc là dòng cảm xúc đầy lạc quan, khi chàng đạt được một thành công nào đó hay khi khám phá ra được một điều gì nó được thể hiện bằng một giọng hết sức sôi nổi, tươi vui “một vật nhỏ đem đến cho tôi niềm vui lớn chưa bao giờ có cả khi tôi có một cái bình chịu lửa. Và vừa chịu khó chờ đợi các lò nguội dần, tôi vừa đặt hai cái lên bếp lửa, đổ nước vào để ninh thịt quả là tôi đã thành công.Vì miếng thịt dê tôi cho vào đã nấu được món nước dùng khá ngon, dù tôi có thiếu các gia vị cần thiết để món hoàn toàn ngon như tôi mong muốn”. Chàng cảm thấy vui khi mình làm ra được những chiếc bình “mặc dù nó vừa to vừa xấu xí, đến độ không dám gọi tên là chung”, và chàng cảm thấy thích thú hơn khi những chiếc bình này có thể chứa được chất lỏng và chịu lửa. Hay giọng điệu đầy tự tin dù phải đối mặt trước hiểm nguy, trước bờ vực của sự sống và cái chết nhưng Robinson vẫn đầy ắp niềm tin vào bản thân “khi tới doi đá tôi thấy đang bơi thuyền trên vùng biến và giữa dòng nước chảy xiết…dòng nước cuốn xuồng mạnh đến độ tôi không thể giữ nó gần bờ được. Tôi cảm thấy bị cuốn xa cồn cát bên trái. Trời tĩnh lặng không còn một hy vọng có các cơn gió và tôi chèo chống bao nhiêu cũng vô ích. Tôi tự coi mình là người đã chết vì tôi biết hòn đảo có hai luồng nước bao quanh vì vậy khoảng vài hải lý nữa nó gặp nhau.Tôi biết không còn cách nào thoát nạn và không một hy vọng sống còn …tuy nhiên tôi vẫn cố gắng hết sức để điều khiển chiếc xuồng về hướng Bắc, về hướng luồng nước có bãi cồn chắn ngang…lòng tôi thấy nhẹ nhõm.

Trong tác phẩm, với vai trò quan trọng “cái tôi trần thuật” có tác dụng dẫn dắt câu chuyện rút ngắn khoảng cách, có lúc làm nổi bật cảm xúc thẩm mỹ. “Cái tôi trần thuật” được tác giả sử dụng một cách linh hoạt và uyển chuyển, biến hóa: có lúc là chính tác giả, có lúc là nhân chứng, khiến độc giả luôn luôn cảm thấy mình đang trực tiếp đối măt, tiếp cận với sự việc ngay ở thì hiện tại. “Cái tôi” ấy khiến cho người đọc trực tiếp xông vào tác phẩm, dẫn dắt người đọc đi suốt cả cuộc hành trình trong tác phẩm.

Có lúc giọng điệu chậm rãi, đưa người đọc vào chuyến phiêu lưu của mình“Tôi ra cái vịnh nhỏ nơi tôi chờ các thuyền bè ở Tàu về…tôi nhận thấy thủy triều không lên tới đó, chỉ còn lại một dòng suối nhỏ nó thật ngọt và trong lành. Đang mùa hè trời khô ráo nhiều chổ cạn hết nước, chỉ còn tí chút để nối cho dòng chảy lăn tăn. Trên bờ suối có nhiều thứ cây mà tôi chưa hề biết và chắc chúng có những đặc tính mà tôi càng chưa hiểu gì nhiều… tôi tìm ra nhiều loại hoa quả đặc biệt là trái dưa phủ đầy mặt đất, trái nho lủng liểng trên cành, mà từng chùm tươi mọng chuẩn bị thu hoạch được”.Với việc khám phá ra “bí mật” này đã làm cho Robinson vô cùng ngạc nhiên và thích thú về sự phong phú và đa dạng trên hòn đảo.

Đôi lúc giọng điệu gấp gáp hơn thể hiện những lo lắng, trăn trở mà Robinson phải đối mặt “chưa bao giờ tôi kinh hoàng đến vậy. Tôi đứng sững lại như vừa bị sét đánh hoặc như thấy ma quỷ hiện hình.Tôi nín thở nhìn quanh… tôi lao vào nhà như ma đuổi”. “Trải qua mười lăm tháng tôi thấp thõm ngày đêm, những cơn ác mộng làm tôi chợt thức giấc, tôi mơ tôi đang giết bọn thổ dân”.

Trong những năm tháng sống trên đảo hoang dù có lúc bi quan, thất đọng, lo lắng trước những khó khăn thử thách cũng có lúc chàng lạc quan yêu đời, thích thú với cuộc sống này và không muốn rời xa khi nhìn lại cơ ngơi mà mình đã dựng nên “Hãy hiểu là tôi vui biết chừng nào khi thấy nhà cũ và tôi nằm duỗi chân tay rã rời trên giường treo… nhà cũ là nơi hoàn hảo không thiếu thứ gì cả. Tất cả xung quanh tôi cùng vui và tôi quyết định không rời xa chúng”. “Bây giờ tôi đã sống trên đảo hai mươi ba năm, đã quá quen kiểu sống đó, giá mà không lo âu về những thổ dân thì tôi tự cho là rất sung sướng cho đến những ngày cuối đời và sẽ nhắm mắt trong cái hang”. Với tinh thần đầy lạc quan, yêu đời đó chàng tự không cho mình “chúa đảo”. Với những dòng tâm trạng đan xen lúc lo lắng, trăn trở lúc hài hước, lạc quan càng cho thấy thế giới nội tâm phong phú của chàng Robinson. Chàng lại là con người “lý trí vốn biết cân nhắc điều hơn lẽ thiệc, đã nỗi dậy chống lại lời than vãn bi quan” chính lẽ đó giọng điệu bi quan, than vãn chẳng mấy chốc nhường chổ cho giọng điệu lạc quan hài hước pha lẩn mỉa mai tự phê bình mình, điều này cũng phù hợp với con người ưa phiêu lưu mạo hiểm của Robinson, cũng đồng thời phù hợp với thể loại tiểu thuyết này “sau một hồi ngần ngừ tôi định thần lại và tự trách sự nhút nhát của mình đã sống hơn hai mươi năm ở nơi hoang vu và có vẻ đáng sợ hơn những gì đáng sợ trong hang này”. Tác giả đặc điểm nhìn vào trong nhân vật nhằm giúp người đọc nhận thức, khám phá toàn bộ sự đa dạng và phức tạp trong hoạt động tâm lý, đời sống tình cảm của chàng Robinson.

Có thể nói, với việc sử dụng phương pháp trần thuật ở ngôi thứ nhất đã cho người đọc hình dung được thế giới nội tâm của Robinson với những trăn trở, lo lắng cùng những vui buồn trong cuộc chiến chống lại hoàn cảnh chống lại thiên nhiên để dành lấy sự sống.

      2.1.3. Cốt truyện đơn tuyến

Cốt truyện là cấu trúc của sự kiện của truyện, là tiến trình các sự kiện xảy ra theo nguyên tắc nhân quả dẫn đến một kết cục và truyện nào cũng có tính thống nhất bắt đầu từ một trạng thái ổn định, thăng bằng, sau đó xảy ra hỗn loạn, mâu thuẫn, xung đột và cuối cùng trở lại trạng thái cân bằng. Và mỗi nhà văn dù ít hay nhiều cũng lấy nguyên mẫu từ đời sống của mình để phản ánh trong tác phẩm.

Tác phẩm “Robinson Crusoe” cũng không nằm ngoài cấu trúc đó.Tác phẩm vừa là câu chuyện “những cuộc phiêu lưu kì lạ” vừa là lịch sử hình thành nhân cách của một cá nhân, bản lĩnh của một con người. Cho nên cốt truyện của tác phẩm thuộc loại cốt truyện đơn tuyến – một cốt truyện thường thấy trong tiểu thuyết Ánh sáng Tây Âu thế kỉ 18, hệ thống sự kiện được tác giả kể lại một cách gọn gàng, đơn giản về số lượng chủ yếu tập trung vào một giai đoạn của cuộc đời Robinson cụ thể gần năm năm phiêu dạt đó đây để kinh doanh và hơn hai tám năm sống trên đảo hoang với sự thay đổi của tính cách Robinson. Các sự kiện trong tác phẩm được sắp xếp theo trật tự tuyến tính thời gian tức là sự việc nào xảy ra trước thì tác giả kể trước, chuyên gì xảy ra sau thì kể sau. Với cốt truyện như vậy, người đọc có thể tiếp nhận một cách dễ dàng đồng thời tác giả cũng nắm bắt được diễn biến câu chuyện một cách mau lẹ hơn.Robinson Crusoe là câu chuyện về chính cuộc đời của chàng Robinson đã trải nghiệm, cuộc đời của Robinson được tác giả dẫn dắt qua nhiều biến cố khác nhau. Bắt dầu khi chàng bỏ trốn xuống tàu, kể từ đây chàng bắt đầu cuộc đời lang bạt đó đây, chàng theo bạn đi Luân Đôn không may tàu bị đắm song vẫn không thể nào làm nhụt chí của chàng sau đó chàng lại tiếp tục ra đi. Không may gặp cướp biển chàng bị bắt làm tù binh giải về Sale .Từ một thương gia trở thành một nô lệ. Sau đó trốn thoát sang Brazin và lại tiếp tục những chuyến buôn bán đổi chác lớn cho đến khi tàu gặp bão, các thủy thủ chết còn chàng dạt vào đảo hoang. Ngày chàng dạt vào đảo hoang có thể xem là mốc ranh giới đánh dấu bước ngoặt trong cuộc đời lẫn tính cách của Robinson.

Trước khi lạc vào đảo hoang Robinson là mẫu người tiêu biểu đại diện cho tầng lớp trung lưu ở Anh vào thế kỉ XVIII, nhưng khi lạc vào đảo hoang thì hình ảnh Robinson cá nhân tư sản nhường chổ cho một Robinson đại diện cho tiếng nói và nguyện vọng của nhân dân lao động.

Trước khi lạc vào đảo hoang Robinson là mẫu người tiêu biểu đại diện cho tầng lớp trung lưu ở Anh vào thế kỉ 18, nhưng khi lạc vào đảo hoang thì hình ảnh Robinson cá nhân tư sản nhường chổ cho một Robinson đại diện cho tiếng nói và nguyện vọng của nhân dân lao động.

Các sự kiện trong tác phẩm được sắp xếp theo trình tự phát triển, điều này đã làm cho cốt truyện càng chặt chẽ hơn, nó được kể theo dòng tâm trạng, mạch cảm xúc của tinh thần người trong cuộc tức là câu chuyện của chính họ không những làm cho câu chuyện chặt chẽ hơn mà còn tăng thêm độ tin cậy cho câu chuyện.

Robinson Crusoe kể lại câu chuyện phiêu lưu của mình nhưng chủ yếu tập trung vào thời gian sống trên đảo hoang, đang từ một Robinson đại diện cho tầng lớp thương gia tư sản bước đầu dấn thân vào con đường kinh doanh thì nay là một Robinson biết vươn lên trong hoàn cảnh khó khăn, trở ngại của hoàn cảnh yêu thích lao động và đặc biệt là một Robinson có trái tim tình người. Sức hấp dẫn của tiểu thuyết không chỉ là khám phá cuộc phiêu lưu mạo hiểm mà tác giả đã xây dựng một Robinson biểu tượng của nghị lực lớn lao, của tinh thần quả cảm, của sức mạnh con người và khả năng lao động chiến thắng thiên nhiên nhưng Defoe không chỉ dừng lại ở đây mà qua đó ông muốn khai thác ở sự khám phá chiều sâu con người.

Bước vào một hoàn cảnh sống mới, môi trường mới, phải sống trên đảo hơn hai mươi tám năm, không có một dấu chân người (trước kia có sự xuất hiện của Thứ Sáu) ngoại trừ con chó và một con vẹt làm bạn nếu như Xenkiêc ở ngoài đời đã bị thiên nhiên hòa thì ngược lại Robinson bằng nghị lực của mình chàng đã chiến thắng thiên nhiên, bắt thiên nhiên phục vụ con người, phục vụ cho cuộc sống của mình và cơ ngơi của chàng đã ngày càng đầy đủ hơn, có lúc chàng đã cảm thấy sự sung sướng. Hơn nữa chính cuộc sống hoang dã này đã tạo nên một Robinson biết yêu cuộc sống, quý trọng lao động, quý trọng tình người, (ra tay cứu giúp cha con Thứ Sáu).

Với việc xây dựng một cốt truyện đơn tuyến, câu chuyện được kể bởi chính cuộc đời anh ta đã góp phần tăng thêm sự hấp dẫn của câu chuyện và cốt truyện thêm chặt chẽ, với trình tự thời gian tuyến tính tác giả lần lượt đưa người đọc vào từng chuyến phiêu lưu của nhân vật cũng như đi sâu vào từng ngóc ngách, cùng đồng cảm với tâm trạng và cảm xúc của nhân vật qua cuộc sống đầy gian nan, thử thách.

   2.2. Những sáng tạo, đóng góp trong việc đổi mới hình thức nghệ thuật tiểu thuyết ánh sáng của “Robinson Crusoe”

    2.2.1. Chú ý đến việc xây dựng tính cách nhân vật

“Robinson không chỉ là nhân vật mang đậm dấu ấn của tác giả Defoe mà còn là điển hình lý tưởng cho con người thời đại Ánh sáng”.Hình tượng Robinson Crusoe được Defoe xây dựng với những nét tính cách phức tạp và phong phú. Đó chính là sự sáng tạo độc đáo của nhà văn trong thời đại văn học Ánh sáng.

Xuyên suốt tác phẩm, ta dễ dàng nhận thấy ở Robinson có tính cách phân đôi: con người tư sản và con người lao động, vừa đối lập nhưng lại vừa thống nhất, xét theo những góc độ và bình diện khác nhau. Trong những tiểu thuyết phiêu lưu trước đó, nhân vật thường ít được tập trung xây dựng tính cách và thường chỉ đóng vai trò dẫn dắt độc giả đến với các sự kiện.Tuy nhiên, đến với Robinson, Defoe đã dụng công xây dựng hình tượng nghệ thuật độc đáo.

Tính cách phức tạp của Robinson trước hết được thể hiện trong thế giới quan, đó là sự giằng co của Thanh giáo và ảnh hưởng của triết học duy vật.Gần như trong cùng một tác phẩm, người đọc bắt gặp cùng lúc hai Robinson, vừa là một nhà tư sản trung lưu, lại vừa là một người nông dân chân chính.Vừa đặt chân lên đảo ít lâu, chàng đang lo lắng không biết rồi đây phải sinh sống thế nào, bỗng nhìn thấy dưới đất ở trước cửa lều lơ thơ mọc vài mầm mạ. Ngày tháng trôi qua, lúc mạ chín đếm được hơn mười bông.Chàng ngạc nhiên vô cùng nghĩ có lẽ “trời thương nên bỗng dưng sinh ra lúa mì để nuôi sống mình trên đảo hoang”. Nhưng chàng nhớ ra ngày trước kia có lần giũ một bao gai đựng thóc cho gà vịt ăn dưới tàu ở trên mảnh đất vì tưởng lúa trong bao đa bị chuột nhằn hết chỉ còn lại toàn trấu. Thế là chàng hiểu ra “chẳng có phép lạ gì xảy ra trong truyện này cả”.Vào năm thứ mười tám sống trên đảo, chàng phát hiện thấy những dấu chân trên bãi cát, chàng kinh hoàng như bị sét đánh, tưởng đâu “ma quỷ hiện hình”.Những ý nghĩ mê tín ấy thoáng qua rồi chàng tỉnh táo phân tích tình hình, đoán có người lạ xuất hiện trên đảo, liền vội về nhà cũng cố chỗ ở và chuẩn bị vũ khí.Tuy vậy đôi khi do cô đơn, chàng vẫn sống với một niềm tin tôn giáo mơ hồ, tin vào vai trò của một Ðấng tối cao nào đó đang tồn tại, như sau khi chàng và thuyền thoát khỏi luồng nước mạnh để trở lên bờ thì vừa tới nơi chàng đã “quỳ xuống để tạ ơn trời đã cứu giúp”.

Sự đối lập trong tính cách phân đôi của Robinson còn được thể hiện một bên là thế giới tư sản, môi trường của Robinson trước khi lạc vào đảo hoang và sau khi chàng thoát nạn trở về; một bên là hòn đảo vắng vẻ, chỉ có Robinson với thiên nhiên, nơi đó chưa bị quan hệ tư bản chủ nghĩa xâm nhập mà cũng chưa có dấu vết của đời sống xã hội. Khi chàng tìm thấy những đồng tiền vàng trong ngăn kéo của viên thuyền trưởng trên chiếc tàu đắm cũng chính là lúc một Robinson khác xuất hiện nhưng Robinson trước kia vẫn còn tồn tại dai dẳng. Chàng đã giữ cẩn thận những đồng tiền vàng “vô dụng” ấy suốt hai mươi chín năm cho tới ngày quay trở về xã hội nước Anh nơi chúng được trọng vọng.

Hình tượng nhân vật Robinson tuy không được tập trung khắc họa qua ngoại hình, song được Defoe chú trọng đi sâu vào ý thức cá nhân và hành động, qua đó phần nào thể hiện sự phát triển trong tính cách nhân vật.Defoe đã đặt nhân vật của mình vào hoàn cảnh, thử thách éo le, đó là lạc trên hoang đảo và một mình sinh tồn. Đứng giữa trời đất bao la, bốn bề sóng nước, đơn độc trên một hòn đảo không dấu chân người, việc tồn tại không hề đơn giản. Đã có lúc Robinson cảm thấy thất vọng, bi quan, chán nản, bỏ cuộc; song vượt lên trên mọi gian khổ, Robinson lại trở thành một người lao động chân chính, sinh sống bằng bàn tay và khối óc của mình. Đơn độc trước thiên nhiên, thiếu thốn vật chất và phải đương đầu với vô vàn khó khăn, ngỡ tưởng những điều đó sẽ làm cho con người nản lòng cùng cực. Tuy nhiên, Robinson vẫn vượt qua tất cả bằng ý chí và niềm lạc quan, yêu đời của bản thân.Sự thay đổi trong ý thức của Robinson đã góp phần thể hiện tính cách kiên cường, nhẫn nại, gan dạ ở chàng.

Bên cạnh việc khắc họa ý thức, Defoe còn miêu tả hành động nhằm làm nổi bật tính cách nhân vật.Lạc trên đảo hoang, chàng tự tìm cho mình một chỗ ở, chàng xây nhà sau đó là xây trại để nghỉ vào mùa hè và trồng trọt, chàng săn thú bắt cá, rùa, hái hoa quả, tìm loại cây có thể làm dụng cụ cho những nhu cầu hằng ngày và để dự trữ, sau đó chàng tự chăn nuôi trồng trọt và tự tạo ra những đồ dùng trong nhà cũng như việc tự chữa bệnh và biết cách phòng bệnh. Đây là những công việc tưởng chừng như rất đơn giản song chẳng dể dàng chút nào với một người lạc vào đảo hoang, trong tay không có một phương tiện hay một dụng cụ gì. Nhưng cao hơn hết chàng luôn phấn đấu cho đới sống của mình trên đảo ngày càng hoàn thiện và tốt đẹp hơn: chỗ ở phải khang trang sạch sẽ, ăn uống phải ngon miệng, rồi cũng phải có bánh nóng, sữa dê, rượu vang, thuốc hút… bộ quần áo và cái mũ cao lêu đêu bằng da dê trong kỳ dị thật đấy, nhưng chẳng phải không đường hoàn. Chiếc tẩu nặn bằng đất là cả một công trình tuyệt mĩ.Một điều rất quan trọng khác là Robinson rất có ý thức về lịch và tự tạo ra lịch cũng như việc viết nhật ký.Đây là một hành động nhằm chống lại sự lãng quên của con người trong chiều dài của thời gian, ý thức về thời gian cũng chính là ý thức về sự tồn tại và sự sống của chính mình.

Như vậy, tính cách Robinson có khi được Defoe khắc họa gián tiếp thông qua miêu tả hành động và ý thức cá nhân của nhân vật, qua đó càng thể hiện được chiều sâu và sự phong phú, phức tạp trong tính cách nhân vật. So sánh với những tiểu thuyết phiêu lưu hay tiểu thuyết giáo dục trước đó, các nhà văn chưa thật sự quan tâm tới việc miêu tả, khắc họa tính cách nhân vật, thì đến với Defoe, ông đã có những sự sáng tạo độc đáo khi ít nhiều chú trọng xây dựng cho nhân vật của mình những tính cách đa chiều. Có thể nói, nghệ thuật xây dựng tính cách nhân vật của Defoe đã đưa “Robinson Crusoe” trở thành cuốn tiểu thuyết mở đầu cho thời đại văn học Ánh sáng.

      2.2.2.Sự kết hợp giữa tiểu thuyết phiêu lưu và tiểu thuyết giáo dục

Như chúng ta đã biết, tiểu thuyết phiêu lưu là một thể loại tiểu thuyết ra đời ở Châu Âu vào thế kỷ 16, được tiếp biến từ thể loại tiểu thuyết bợm nghịch.“Robinson Crusoe” trước hết là tác phẩm thuộc loại tiểu thuyết phiêu lưu. Truyện kể về những cuộc phiêu lưu của Robinson, những sóng gió, thử thách, khó khăn mà chàng gặp phải trên con đường khám phá và sự đấu tranh để sinh tồn của chàng. Nhưng khác với những tiểu thuyết phiêu lưu cùng thời chỉ tập trung vào miêu tả những sự kiện và nhân vật đóng vai trò là người dẫn dắt thì ở “Robinson Crusoe”, hành động được tập trung vào sự kiện Robinson sống ở trên hoang đảo, phân tích diễn biến tâm lý của nhân vật trước tác động của hoàn cảnh. Khác với những truyện phiêu lưu trước đó, nhân vật Robinson không phải trải qua nhiều biến cố khác nhau.Chỉ sau một vài sự kiện ngắn, câu chuyện dừng lại ở đảo hoang và triển khai phần lớn tác phẩm cho đến kết thúc đều ở không gian trên đảo.Nhà văn tập trung kể lại những thử thách Robinson phải trải qua, những kinh nghiệm sinh tồn và sự đấu tranh để sống sót của chàng trên hoang đảo. Đó là sự sáng tạo của Defoe so với các nhà văn viết thiểu thuyết phiêu lưu cùng thời.

Song không chỉ dừng lại là một cuốn tiểu thuyết phiêu lưu, “Robinson Crusoe” còn mang đậm những đặc điểm của  tiểu thuyết giáo dục. Ngày Robinson đặt chân lên đảo có thể xem là cột mốc ranh giới đánh dấu bước ngoặt trong cuộc đời và cả trong tính cách của nhân vật.Quá trình Robinson sống trên đảo hoang là một quá trình hoàn thiện dần dần những kỹ năng và cách thức để cải thiện cuộc sống của mình trong một điều kiện hết sức khó khăn với những thử thách hết sức ngặt nghèo của số phận. Sự chiến thắng của Robinson trước những thử thách của số phận, những dòng tâm sự được viết ở ngôi thứ nhất pha lẫn chất tự thuật, lấp lánh cuộc đời thực của tác giả đó chính là những đặc điểm của tiểu thuyết giáo dục. Hơn hết, “Robinson Crusoe” đã đưa ra những bài học sâu sắc để giáo dục con người về giá trị của lao động, của trí tuệ; giá trị của tình yêu thương và niềm lạc quan trong cuộc sống.

Sự phối hợp này đã đem lại thành công cho tiểu thuyết “Robinson Crusoe”. Đó không phải câu chuyện đơn thuần kể lại những chuyến khám phá của nhân vật, cũng không đưa ra những triết lí, giáo điều khô khan, “Robinson Crusoe” đã khéo léo lồng ghép những bài học sâu sắc trong những cuộc phiêu lưu của nhân vật. Tiểu thuyết này đã mở đường tiểu thuyết Anh nói riêng và tiểu thuyết Phương Tây hiện đại nói chung.

2.2.3. Biến đổi nhân vật có thực ngoài đời thành một hình tượng văn học

Như đã nói, nguyên mẫu của Robinson Crusoe là một nhân vật có thật ngoài đời, chính là vị thuyền trường người Scotland, Alexander Selkirk.Alexander Selkirk là một chàng trai người Scotland thích phiêu lưu từ thơ ấu.Selkirk không muốn kế tục nghề thuộc da của cha mình.Khi trưởng thành, Selkirk bị mê hoặc bởi nghề thủy thủ trên những con tàu thương mại tới châu Phi có thể kiếm được nhiều vàng.Nhưng không có gì dễ kiếm tiền hơn nghề cướp biển và Selkirk cũng nhanh chóng trở thành một phần của nhóm người này.Năm 1704, khi 27 tuổi, Selkirk đã là thuyền trưởng tàu Cinque Ports. Mười tám tháng rong ruổi trên Đại Tây Dương, cướp phá các tàu Tây Ban Nha, tàu Cinque Ports đi vào quần đảo  Juan Fernandez, nằm ngoài khơi Chile ngày nay. Tại đây đã nổ ra một cuộc xung đột lớn giữa các thuyền trưởng của hạm đội và sau đó, Selkirk đòi lên bờ với một chút hành lý.  Anh được chia cho một khẩu súng, một ít thuốc súng, thuốc lá, một cái rìu, một con dao, một cái nồi và một quyển Kinh thánh. Con tàu rời đi, bỏ lại Selkirk trên đảo. Ban đầu, anh tự an ủi mình rằng sự cô đơn sẽ không kéo dài quá lâu bởi thi thoảng các tàu cũng ghé vào đây lấy nước ngọt. Nhưng sau đó, Selkirk nhận ra rằng những phán đoán ban đầu là sai lầm và anh bắt đầu chuẩn bị cho mình một cuộc sống lâu dài tại đây.Anh đã mất nửa năm mới có thể quen được với cuộc sống cô độc trên đảo và xây dựng cuộc sống mới.Tới năm 1709, may mắn cuối cùng đã mỉm cười với Selkirk khi từ trạm quan sát anh nhìn thấy một con tàu mang cờ của Anh. Selkirk  phát tín hiệu cầu cứu và con tàu cập đảo. Lúc đó, mọi người trên tàu đều sửng sốt khi trông thấy người đàn ông rất hoang dã với bộ trang phục bằng da dê.Nhưng bất ngờ hơn là khi gặp họ, Selkirk lại không thể thốt lên được lời nào.Trong hơn 4 năm sống trên đảo, nơi không có ai để trò chuyện, Selkirk như bị mất các kỹ năng giao tiếp cơ bản của con người. Câu chuyện của Selkirk sau đó đã thu hút được sự chú ý của rất nhiều người, trong đó có Daniel Defoe, người đã tìm đến gặp anh để trực tiếp nghe lại câu chuyện. Người ta cũng nói rằng câu chuyện Selkirk đã vật lộn thế nào với nỗ cô đơn, sợ hãi và cơn đói của mình là cơ sở cho của cuốn tiểu thuyết nổi tiếng Robinson Crusoe ra đời.

Nét sáng tạo của Defoe khi xây dựng nên hình tượng Robinson từ nguyên mẫu Selkirk là Robinson chính là cách miêu tả chi tiết về cuộc sống trên đảo cùng những tâm tư tình cảm của nhân vật. Khác với Selkirk, Robinson xuất thân là một quý tộc, sinh ra và lớn lên trong một gia đình đầy đủ, được hấp thụ một nền giáo dục hoàn thiện. Nhưng chàng lại là một người ưa hoạt động, không chịu gò bó mình trong gia đình và trong đất nước mình, nên chàng không bao giờ có ý định sẽ ngừng ham thích phiêu lưu của mình. Chàng say sưa đến những miền đất lạ, bất chấp sóng to gió lớn và bao nỗi gian truân nguy hiểm lớn. Ham thích lớn nhất của Robinson là đi biển “khuynh hướng này mạnh đến độ tôi chống đối và ngưỡng lại mệnh lệnh của bố tôi, ngăn tôi như không hề nghe thấy lời trách cứ và những van xin tha thiết của mẹ tôi và họ hang”.Khi bị lạc trên hoang đảo, bên cạnh việc sống một cuộc sống như một người nông dân, Robinson vẫn giữ cho mình những thói quen quý tộc. Chàng tự tạo cho mình đời sống tinh thần dựa trên những gì vốn có: “chia thời gian làm việc, đi rong, ngủ và thư giản, buổi sáng tôi đi săn, hai hay ba tiếng, sau đó tôi làm việc đến 11 giờ và sau đó là ăn những gì mà tạo hóa và tôi đã tạo nên. Rồi tôi bắt tay làm việc vào buổi chiều”.Robinson giữ thói quen viết nhật ký, cạo râu và cắt tọc để không khiến mình trở thành như một thổ dân. Điều này chứng tỏ, so với nguyên mẫu Selkirk, Robinson của Defoe đã có những tư duy rất lý tính, biết thay đổi mình để thích nghi với hoàn cảnh nhưng đồng thời cũng giữ mình để không bị đánh mất những chất người văn minh sẵn có.

      2.2.4.Kết hợp yếu tố hiện thực và lãng mạn

So với các tiểu thuyết phiêu lưu cùng thời, Robinson Crusoe đã có rất nhiều sự cách tân về nghệ thuật.Một trong số đó phải kể đến sự kết hợp tài tình giữa yếu tố hiện thực và lãng mạn của Defoe.

Trước hết, đây là cuốn tiểu thuyết viết dưới hình thức tự truyện, nhân vật chính xưng "tôi” như một cách báo trước kết thúc tốt đẹp của các tình tiết gay cấn.Cách mở đầu này khiến người đọc dễ dàng nhận thấy rằng đây sẽ là một câu chuyện có kết thúc có hậu, bởi người kể cũng chính là nhân vật sau chuyên phiêu lưu của mình đã sống sót trở về và kể lại câu chuyện cho mọi người.Dựa trên nguyên mẫu là câu chuyện có thật về anh chàng thủy thủ Scotland, Robinson hiện lên như một nhân vật đời thực.Tác giả sử dụng ngôi kể thứ nhất như một dụng ý nghệ thuật, vừa để nhân vật bộc lộ được nội tâm của mình, lại vừa khiến độc giả được tham gia vào hành trình của nhân vật.

Thứ hai, bút pháp hiện thực tái hiện cuộc sống trên đảo hoang khắc nghiệt. Nơi Robinson dạt vào sau cơn giông tố là một hòn đảo hoang vu không có một dấu chân người, trong tình trạng rất bi đát: “ướt lạnh không có quần áo thay, đói không có ăn, khát không có uống, đau yếu không có thuốc thang; trong tay chỉ có mỗi một con dao nhỏ để giữ mình”. Thất lạc thủy thủ đoàn, trong tay không có một thứ vũ khí hay đồ ăn thức uống, còn con tàu thì mắc cạn “ở cách rất xa nên tôi chỉ có thể thấy mờ mờ bóng dáng nó”. Những khó khăn hiện rõ trước mắt khiến Robinson buộc phải bắt đầu một cuộc sống mới, một cuộc sống mà người bình thường khó có thể sống sót và vượt qua. Robinson tìm cách tiếp cận con tàu sau khi thủy triều đưa nó lại gần bờ, tìm được chút thức ăn, một chút rượu mạnh và một chú chó. Robinson tìm cách đưa chúng vào bờ và bắt đầu xây dựng cho mình một cuộc sống mới.Hiện thực cuộc sống trên hoang đảo khiến một con người quý tộc, một anh chàng thuộc “một gia đình nề nếp, một cuộc sống ổn định tại thành phố York” như Robinson buộc mình phải thích nghi, phải biến mình thành một con người mới, một nhà nông đích thực. Anh tự đóng bè để chuyển đồ dùng còn sót lại từ tàu lên bờ. Anh biết tự dựng cho mình một nơi trú ngụ, “một cái lều nhỏ bằng tấm vải buồm lấy ở tàu về”, và sau đó là một “dinh cơ” đầy đủ tiện nghi, có hàng rào, có hai lớp mái chống đỡ, có chái, hầm chưa đồ, giường ngủ,… trên một miếng đất bằng phẳng gần chân núi. Sau đó, anh bắt đầu công việc đi săn, nuôi thú và trồng trọt.

Dẫu sống trong hoàn cảnh khó khăn, cô độc, thiếu thốn đủ thứ những tưởng khiến con người ta nhanh chóng nản lòng, bỏ cuộc, buông xuôi, mặc cho số phận nhưng Robinson lại con người của ý chí, nghị lực và tinh thần lạc quan, yêu đời, tin yêu cuộc sống. Chính vẻ đẹp tâm hồn và phẩm chất quý giá của Robinson đã tạo nên màu sắc lãng mạn cho tác phẩm. Chàng sống chan hòa với thiên nhiên, yêu thương động vật, giúp đỡ con người và có lòng tin mãnh liệt vào cuộc sống, lạc quan hi vọng vào ngày mai được trở về. Tinh thần đáng trân trọng ấy đã mang lại chất lãng mạn độc đáo.

Bút pháp lãng mạn còn thể hiện ở bức tranh thiên nhiên đầy màu sắc. Nét sáng tạo độc đáo của Defoe là dùng thiên nhiên khiến nhân vật có khoảng không gian để bộc lộ những phương diện cá nhân. Không gian thiên nhiên được miêu tả với vẻ đẹp hoang sơ không bóng người, nhưng đó cũng là một không gian rất thơ mộng.Robinson lạc trên một hoang đảo, phải tự xây dựng cho mình một cuộc sống mới và phải chống chọi lại với thiên nhiên khắc nghiệt. Thiên nhiên đầy sóng gió và bão táp, hãi hùng “chúng tôi vấp phải một cơn bão thứ hai dữ dội hơn cuốn chúng tôi xa hẳn xã hội loài người khiến chúng tôi không chìm nghỉm dưới sóng nước cũng có thể bị thổ dân sát hại”, “gió vẩn thổi dữ dội”, “sóng biển vẫn dồn lên rất cao…, …nó đổ ập xuống chúng tôi hết sức dữ dội nhấn chìm cái xuồng, hất chúng tôi mỗi người mỗi nẻo”. Song cũng có những lúc thiên nhiên lại hiền hòa, dịu dàng đến tuyệt diệu.Miêu tả bức tranh thiên nhiên cũng góp phần làm nên chất lãng mạn cho tiểu thuyết “Robinson Crusoe”.

Việc đan xem yếu tố hiện thực và lãng mạn trong “Robinson Crusoe” là nét sáng tạo nghệ thuật độc đáo và tài tình của Defoe trong nền văn học Ánh sáng Tây Âu thế kỉ 18.

III. Mở rộng

1. Những điểm tích cực và hạn chế của tiểu thuyết “Robinson Crusoe”

1.1. Điểm tích cực

Hình tượng nhân vật Robinson Crusoe được Defoe xây dựng thành mẫu người tiêu biểu của thời đại ông, song Robinson đã có những khía cạnh đứng cao hơn giai cấp tư sản thời bấy giờ.Qua nhân vật Robinson, tác giả đã chỉ ra cơ sở của sự phát triển xã hội không phải là những chiến công hay tài sản của các vua chúa, tướng lĩnh mà chính là nhờ hoạt độn sản xuất của những người lao động bình thường. Đó là cách nhìn và quan điểm đầy tiến bộ của Defoe.

Xây dựng nhân vật Robinson sống trên đảo hoang, nhà văn đã đề cao sức mạnh của con người.Song bên cạnh đó, ông không phủ nhận vai trò của xã hội. Ông khẳng định con người không thể tồn tại đơn độc bên ngoài tập thể và xã hội. Robinson sẽ không thể sinh tồn nếu không có trong tay những vật dụng cần thiết như búa, rìu, đá mài, thanh sắt, súng đạn, hạt giống,… - những sản phẩm do công sức của bao người tạo nên, và vốn liếng kinh nghiệm được kết tinh từ đời này qua đời khác của nhân loại. Defoe đã có sự tiến bộ trong tư tưởng khi luôn đặt nhân vật của mình vào các mối quan hệ xã hội.

Một điểm tích cực nữa ở tiểu thuyết “Robinson Crusoe” nằm ở tác dụng giáo dục lớn lao, đặc biệt với lứa tuổi thiếu niên. Không giáo điều, không o ép, tác giả đã kín đáo đưa ra những bài học rất tự nhiên mà sâu sắc.Chính những bài học chân thành ấy đã tạo nên giá trị muôn đời cho tác phẩm “Robinson Crusoe”.

1.2. Điểm hạn chế

Bên cạnh những tư tưởng tích cực mà Defoe mang lại, tiểu thuyết “Robinson Crusoe” vẫn còn những mặt hạn chế.Xét về một khía cạnh nào đó, vai trò cá nhân trong tác phẩm có phần “thổi phồng”. Bởi vậy đễ gây cho độc giả ấn tượng là một cá nhân sống tách rời tập thể, tách rời xã hội vẫn có thể tồn tại được và còn sống khá sung sướng, phong lưu. Sắc thái đề cao vai trò cá nhân cũng chính là đặc điểm của tư sản giai đoạn này.Song tác gỉả đã phần nào kín đáo thể hiện mối quan hệ của Robinson với tập thể thông qua những vật dụng và vốn kinh nghiệm xã hội mà nhân vật sử dụng để sinh tồn.

Tiểu thuyết “Robinson Crusoe” còn bộc lộ một hạn chế rõ rệt, khi nhà văn đánh giá cá nhân như là xuất phát điểm của lịch sử nhân loại. Theo quá trình phát triển lâu dài của lịch sử, con người từ sống theo tập thể bắt đầu chuyển sang cá nhân riêng tư. Nó là sản phẩm từ sự tan rã của giai cấp phong kiến và sự hình thành những lực lượng sản xuất mới. Con người cá nhân là kết quả của lịch sử chứ không phải xuất phát điểm (Theo quan điểm của Phùng Văn Tửu).

IV. KẾT LUẬN:

“Robinson Crusoe” là một cuốn tiểu thuyết tiêu biểu trong sự nghiệp sáng tác của Daniel Defoe, đồng thời nó cũng là một tác phẩm có những vai trò đáng kể cho phong trào Tiểu thuyết Ánh sáng Tây Âu thế kỉ XVIII.

Một trong những đóng góp quan trọng của “Robinson Crusoe” là đã xây dựng lên một hình tượng lí tưởng cho con người thời đại sánh sáng. Đó là những con người ưa thích phiêu lưu; là những con người của lí trí, luôn biết phán đoán và xử lí tình huống một cách kịp thời và chính xác;  trong họ luôn tiềm tàng ý chí nghị lực phi thường và lòng lạc quan đáng ngưỡng mộ; và hơn bao giờ hết, họ là những con người giàu đạo đức, giàu tình yêu với thiên nhiên, với con người. Thông qua hình tượng con người lí tưởng đó, Defoe đã gửi đến cho người đọc những bài học giáo dục quý giá vê lòng nghị lực vượt qua mọi khó khăn, về ý chí quyết tâm cao độ.

Mặc dù đã truyền tải một cách phong phú và đa dạng nội dung cốt lõi của tiểu thuyết Ánh sáng, “Robinson Crusoe” vẫn có những nét sáng tạo độc đáo về vai trò của cá nhân. Trong đó, vai trò của cá nhân không thể tồn tại ngoài cộng đồng và xã hội.Đây là một tư tưởng hết sức tiến bộ mà Defoe thể hiện trong cuốn tiểu thuyết của mình.

Càng đáng trân trọng hơn khi “Robinson Crusoe” không chỉ kế thừa mọi tinh hoa của nghệ thuật tiểu thuyết ánh sáng về nghệ thuật miêu tả không gian – thời gian, nghệ thuật trần thuật… mà còn có những đóng góp đáng kể trong việc đổi mới hình thức nghệ thuật khi chú ý xây dựng tính cách nhân vật, kết hợp tiểu thuyết phiêu lưu và tiểu thuyết giáo dục, kết hợp nhuần nhuyễn các yếu tố hiện thực và lãng mạn… Chính những chắt lọc tinh hoa, những sáng tạo đáng trân trọng đã tạo nên sức sống bền bỉ của “Robinson Crusoe”

Đến đây, chúng ta có thể khẳng định rằng, với những nội dung tư tưởng cốt lõi mang trong mình, tiểu thuyết “Robinson Crusoe” là một trong những thiên tiểu thuyết có ý nghĩa quan trọng trong việc giáo dục và hình thành nhân cách của mọi thế hệ thanh thiếu niên. Và với những cố gắng tìm tòi đổi mới trong hình thức nghệ thuật, Daniel Defoe thông qua “Robinson Crusoe” đã mở ra một con đường mới cho tiểu thuyết Anh nói chung và tiểu thuyết phương Tây nói chung.