Bài thuyết trình:
Làm rõ quá trình chuyển
biến từ nhận thức đến hành động của
Hamlet
Nhóm 5 - SV KHOA NGỮ VĂN - ĐHSPHN1
Lại Thị Phương
Nguyễn Quỳnh Phương
Phạm Mai Sim
Ngô Kim Oanh
Nguyễn Thị Ngọc Chí Tâm
Mục lục
William Shakespeare là thiên tài độc nhất vô
nhị, chỉ mình ông cũng đủ sức thâu tóm hết
cả nên kịch nghệ thế giới. Trước ông, không có ai sánh bằng và hơn bốn thế kỉ
sau cũng chẳng có ai theo kịp. Ông là kịch gia số một của nhân loại.
-
William
Shakespeare chào đời ngày 23/ 04/ 1564 tại Stratford upon Avon, một thị trấn nằm ở trung tâm nước Anh.
-
Cha
William Shakespeare là ông Jonh Shakespeare, vốn theo nghề nông nhưng rồi bỏ đồng
ruộng ra thi trấn làm bao tay. Nhờ cần cù và làm ăn phát đạt, Jonh Shakespeare
được bầu làm Thị trưởng.
-
Thuở nhỏ,
Shakespeare theo học trường Grammar School và được tiếp xúc với các môn phổ
thông, cùng với tiếng Hi Lạp, La tinh và một vài tác phẩm cổ đại của Hi Lạp, La
Mã.Năm 14 tuổi, chưa học hết chương trình nhưng vì gia đình sa sút, bố không
còn giữ chức Thị trưởng nên Shakespeare bỏ học, đi làm phụ giúp gia đình. Thoạt
tiên, ông làm giúp việc tại lò mổ, về sau, nhờ có ít chữ nghĩa nên ông chuyển
sang nghề dạy học. Năm 18 tuổi, Shakespeare kết
hôn với một cô gái 26 tuổi, Anne Hathaway.. Sáu tháng sau khi kết hôn, Anne
sinh được một người con gái là Susanna. Cặp
song sinh một trai Hamnet và một gái Judith được sinh ra hai năm sau đó. Hamnet
mất vì một nguyên nhân không rõ vào năm 11 tuổi và được mai táng vào ngày 11
tháng 8 năm 1596.
-
Càng ngày, cuộc sống gia đình ông ngày một túng quẫn hơn. Năm
23 tuổi, Shakespeare rời
Stratford ra kinh thành London với hai bàn tay trắng và niềm đam mê sân khấu.
Ông tìm đến rạp The Theatre xin làm chân giữ ngựa và soát vé. Về sau, do chứng
tỏ được tài năng mà Shakespeare được
giao làm chân nhắc vở và cho đóng những vai phụ. Trong thời gian này, ông đã
không ngừng được học hỏi để nâng cao tri thức.
-
Từ năm 1950, ông bắt tay vào sự nghiệp sáng tác. Ông sáng tác
hài kịch, kịch lịch sử, bi – hài kịch, bi kịch. Những vở hài kịch tiêu biểu: Ầm ĩ vì chuyện không đâu, Đêm thứ mười hai,
Giấc mộng đêm hè, Romeo và Juliet, Vua Lear,…Trong vòng khoảng 20 năm cầm
bút, Shakespeare để lại gần 40 vở kịch, hai trường
ca và 154 bài thơ Xonne.
-
Shakespeare
mất ngày 23/ 04/ 1616, thi hài ông được an táng tại nhà thờ Holi Triniti ở quê nhà. Năm 1623, toàn tập Shakespeare mới được ra mắt bạn đọc.
Nhan đề đầy đủ là Bi kịch Hamlet, Hoàng tử Đan Mạch, được Shakespeare viết vào khoảng năm 1601 và được
công diễn vào năm 1602. Cũng như nhiều vở kịch khác của Shakespeare, kịch bản
Hamlet cũng được dựa theo tích cũ của các văn bản kịch đã được lưu hành trước
đó. Hamlet có cốt truyện phỏng theo câu chuyện cổ Đan Mạch. Câu chuyện cổ trên
có nội dung gần như giống hệt với Hamlet nhưng chủ để không giống ở tính chất
bi kịch, chuyện đó chỉ là sự trả thù đẫm máu mang tính gia đinh.
Hamlet xoay
quanh nhân vật trung tâm là Hamlet, hoàng tử nước Đan Mạch, sinh
viên trường Đại học
Wittenberg (Đức).
Chàng gặp một cảnh ngộ éo le trong gia đình: vua cha vừa chết được hai tháng
thì mẹ chàng, Hoàng hậu Gertrude
tái giá lấy Claudius, chú ruột của chàng. Hồn ma của vua cha hiện về báo cho
chàng biết Claudius là kẻ đã giết mình để chiếm đoạt ngai vàng và Hoàng hậu, và
đòi Hamlet phải trả thù. Hamlet từ đó lòng tràn đầy căm phẫn, ghê tởm và chán
ghét cuộc đời. Chàng giả điên để che mắt kẻ thù, thực hiện nghĩa vụ. Còn kẻ thù
của Hamlet cũng ra sức theo dõi, dò xét chàng. Tình hình trở nên căng thẳng hơn
khi Hamlet cho mời một đoàn kịch vào hoàng cung diễn một vở kịch. Xem đến kịch
cảnh một đôi gian phu dâm phụ mưu sát nhà vua, Claudius hoảng hốt bỏ về rồi vào
phòng riêng cầu nguyện. Hamlet theo sát và đứng ngay sau y. Thời cơ rất thuận lợi
để chàng trả thù, nhưng chàng lại không hành động. Chàng cho rằng giết hắn
trong lúc hắn đang cầu nguyện để linh hồn hắn sạch tội ác, lên thiên đàng thì
không thể gọi là trả thù được và như thế không tương xứng với cái chết mà cha
chàng đã chịu. Claudius lập mưu trừ khử Hamlet, hắn cho hai tên tay sai
Rosencrantz và Guildenstern hộ tống Hamlet sang Anh, thực hiện một nhiệm vụ đặc
biệt. Trước khi Hamlet lên đường, mẹ chàng cho gọi chàng vào để nói chuyện, với
ý đồ lợi dụng tình cảm mẹ con để khêu gợi Hamlet nói thật tâm trạng của mình.
Quan đại thần Polonius, cha của Ophelia, người yêu của Hamlet nấp sẵn sau bức
rèm, có nhiệm vụ theo dõi cuộc nói chuyện đó. Tuy nhiên, Hamlet luôn đề phòng
và khi phát hiện bức rèm động đậy, chàng rút gươm đâm. Tiếc thay không phải là
nhà vua Claudius như chàng tưởng mà là cha của người yêu của mình. Trên đường
sang Anh, lợi dụng lúc hai tên tay sai của nhà vua sơ ý, Hamlet xem trộm tờ chiếu
chỉ, đó là mật lệnh giao cho vua Anh phải giết ngay Hamlet. Hamlet bèn viết
thay một chiếu chỉ khác, đề nghị vua Anh giết Rosencrantz và Guildenstern.
Chàng trở về Đan Mạch tâu với vua là chàng bị bọn cướp biển bắt, rồi
được chúng tha. Ophelia phần vì thất vọng với sự điên loạn của người yêu là
Hamlet, phần quá đỗi đau thương trước cái chết bí ẩn của cha nên bị mất trí,
lang thang và cuối cùng chết đuối. Laertes phẫn nộ trước cái chết của cha
(Polonius) và được nhà vua nói cho biết Hamlet là thủ phạm, đồng thời bày ra kế
hoạch để Laertes có thể trả thù được một cách êm thấm khiến Hoàng hậu không biết
mà thần dân cũng không hay: tổ chức một cuộc đấu kiếm giữa Laertes và Hamlet,
mũi kiếm của Laertes tẩm thuốc độc và không bịt đầu. Cẩn thận hơn, nhà vua còn
chuẩn bị sẵn một cốc rượu độc để mời Hamlet uống. Hamlet không lường trước được
âm mưu thâm độc của kẻ thù. Song, ngoài ý muốn của Claudius, khi Hamlet thắng
điểm, Hoàng hậu lại là người uống cốc rượu để mừng con. Đến hiệp ba, Laertes
đâm Hamlet bị thương. Đổi kiếm, Laertes lại bị Hamlet đâm trúng. Hoàng hậu ngấm
rượu độc chết khiến cả triều đình sửng sốt. Laertes biết mình cũng sắp chết nên
hối hận nói rõ sự thật: nhà vua Claudius là thủ phạm của âm mưu và Hamlet sẽ
không thể thoát chết do đã bị trúng độc. Căm phẫn tột độ, Hamlet đã dùng mũi kiếm
tẩm độc kết liễu nhà vua. Vở bi kịch kết thúc với việc Fortinbras, sau khi
chinh phục được Ba Lan trở về,
lên ngôi vua trị vì vương quốc Đan Mạch trong tiếng đại bác, tiếng quân nhạc tiễn
đưa linh hồn Hamlet về nơi yên nghỉ.
Hamlet thực sự là một trong
những bi kịch nổi tiếng nhất của lịch sử sân khấu thế giới.Trong một hình thức
nghệ thuật kịch - thơ trữ tình tuyệt vời, tác phẩm phản ánh được tinh thần của
thời đại với sự khủng hoảng, bế tắc của lý tưởng nhân văn chủ nghĩa. Với nhân
vật Hamlet, không chỉ quan tâm đến nghĩa vụ trả thù và ngai vàng mà quan tâm
hơn hết đến phẩm giá, lẽ sống và lối sống con người. Thực tế xã hội xấu xa mâu
thuẫn với lý tưởng của chàng, khiến chàng phải đánh giá lại tất cả và tìm cho
mình một thái độ cư xử phải đạo. Quá trình đánh giá thực tế và xác định đó đã
gây ra trong tâm hồn Hamlet những phút đau đớn, bi quan, hoài nghi, do dự,
những phút trăn trở, những phút "chịu đựng hay vùng lên chống lại".
Cuối cùng, Hamlet đã tìm ra được chân
lý đấu
tranh nhưng vì đơn độc và thiếu cảnh giác nên chàng đã gục ngã vì cạm bẫy của
kẻ thù. Nhưng dù sao chăng nữa, Hamlet cũng sống mãi trong lòng độc giả thế
giới, với bi kịch của cuộc đời chàng phản ánh mâu thuẫn tất yếu của sự phát
triển, của cuộc đấu tranh giữa cái
đẹp và cái xấu trong
tồn tại xã hội. Hamlet sẽ luôn làm nảy sinh trong lòng người muôn đời sau không
chỉ tâm trạng trước nỗi buồn mà còn cả những xúc cảm thẩm mĩ, hướng họ đến
những suy cảm về cái cao cả luôn
hiện hữu giữa cõi đời trong đục, khả biến.
Hoàng tử Hamlet, con vua Đan Mạch, được vua cha gửi sang trường đại học
Wittemberg, nước Đức, để hoàn tất việc học. Đó là một thiếu niên tài trí, một
trang dũng kiệt, một văn nhân tao nhã, đóa hoa thơm và nguồn hy vọng của vương
quốc. “Bẩm chất thông minh, tư tưởng tự do, tâm hồn cao quý, tấm lòng nhạy cảm”.
Là một người mang vẻ đẹp trí tuệ lại được học hành ở nước ngoài, hiểu biết rộng
nên Hamlet có một tầm nhìn rộng lớn. Hamlet được xem là một con người hội tụ đầy
đủ mọi tố chất của một con người Phục hưng, chàng mang vẻ đẹp của trí tuệ và
nhân cách, là một hình mẫu lý tưởng cho thời đại. Chàng là một Hoàng tử thông
tuệ, một trí thức am hiểu sâu sắc về nhiều phương diện cuộc sống, Ophelia ca ngợi:
“một tâm hồn cao quý... Đôi mắt của nhà thông thái, thanh gươm của trang hiệp
sĩ; miệng lưỡi của người hào hoa, niềm hi vọng, đóa hồng tươi của quốc gia gấm
vóc, gương sáng của thời trang, kiểu mẫu của mọi người”. Một con người như vậy
lại gặp phải những biến cố dữ dội của gia đình, xã hội trong thời điểm bước ngoặt
lớn của cuộc đời đã khiến cho Hamlet tự trưởng thành trong ý thức, khiến Hamlet
trở thành nhân vật nhận thức.
Lúc xảy ra bi kịch Hamlet đang ở độ tuổi ba mươi, độ
tuổi đang tràn đầy sức sống và hội đủ mọi điều kiện để bước vào đời. Chàng say
mê học tập (học chữ và học kiếm), rèn luyện để trở thành người có ích cho đất
nước. Tâm hồn chàng tràn đầy tinh thần lạc quan, tin tưởng ở con người nhưng
khi đối mặt với cái chết của cha, khi biết nguyên nhân Hamlet cay đắng, chàng
nhiếc móc cuộc đời: “Bẩn thỉu thay là đời, ôi! Bẩn, bẩn! Chỉ là một cái vườn
hoang mọc lên từ hạt giống độc, đầy rẫy những cây cỏ thối tha”. Từ niềm tin
chàng chuyển sang hoài nghi, hoài nghi hết thảy, Hamlet hoài nghi về gia đình,
hoài nghi về xã hội. Đó là những mờ ám trong cái chết của cha, là vấn đề tồn tại
của con người, là những hiện thực đảo điên, một xã hội Đan Mạch tăm tối, hỗn loạn
xảy ra trước mắt chàng. Điểm bắt đầu cho mọi sự nhận thức chính là hoài nghi.
Chỉ khi hoài nghi, con người mới có nhu cầu tìm hiểu sự thật, chỉ khi hoài nghi
con người mới có xúc tác để phát triển nhận thức. Trong Hamlet tồn tại hai con
người luôn đấu tranh với nhau, tin và không tin, đúng và không đúng… Chàng hoài
nghi tất cả những gì xung quanh mình và tự đi tìm câu trả lời cho những hoài
nghi ấy.
Phần mở đầu bi kịch đã cho chúng ta thấy rõ điều này: “giữa thời quốc gia
La Mã phồn thịnh và quanh vinh đến cực điểm, mà ngay trước khi Xeda uy quyền lệch
đất gục ngã, bao nhiêu mồ mả đều trống không, những người chết khoác vải liệm,
ú ớ gào rú dọc các con đường La Mã, những vì sao kéo dài đuôi lửa, sương đọng
máu, mặt trời quái gở và mặt trăng lạnh lẽo chi phối bờ cõi của Hải vương cũng
bệnh hoạn ố vàng vì nguyệt thực như sắp đến ngày tận thế. Những điềm báo trước
biến cố hãi hùng ấy khác nào sứ giả đi trước định mệnh, khúc giáo đầu mở đường
cho tai họa sắp tới.” Những gì Hamlet nhìn thấy phải chăng là một bờ vực, trên
bờ vực, chàng ngờ rằngmọi người sẽ lao dần hết xuống vách núi.Vĩnh biệt thời ấu thơ bằng lặng, đang thấy đời toàn một màu hồng, bước
sang tuổi trưởng thành, Hamlet bỗng nhận ra một thế giới đầy tà nguỵ, ma quái.
Những điều mới được phát hiện lập tức trở thành quan niệm bất di bất dịch của
Hamlet về con ngườihoá thành thứ chủ nghĩa hoài nghi cực đoan nhất. Hamlet
không đứng trên, đứng ngoài đám đông cũng không có ý lấy cá nhân mình làm trung
tâm để đối lập với đám đông ấy. Hamlet không chỉ ngờ vực người khác, mà còn
hoài nghi chính bản thân mình. Hamlet thú nhận, mình là người hay kiêu ngạo, tự
mãn. Chàng vừa thất vọng về người đời, vừa thất vọng về bản thân. Hamlet nghi
ngờ cả người đang sống, lẫn những kẻ chưa kịp đầu thai làm kiếp người.Hamlet đã độc thoại với chính
mình: “Ôi! Ta thật là một kẻ vô lại, một tên nô lệ đớn hèn. Tất cả không vì một
cái gì cả, trong tình cảm giả tạo mà ta có thể buộc tâm hồn hòa theo trí tưởng
tượng đến nỗi mặt xanh mày xám, dòng lệ tuôn rơi”. Hamlet hoài nghi bản chất
con người mình, hoài nghi những gì mình làm là chưa đủ quyết liệt?Hoài nghi
mình có đủ năng lực để gánh trên vai trách nhiệm với vua cha và hơn thế nữa?
Chàng tự nhận mình là một kẻ đớn hèn, nhưng cũng từ sự hoài nghi về bản thân
mình thế mà hình như quyết tâm trong chàng càng cao: “Thôi đi! Thật ê chề! Trí
óc ta đâu! Hành động thôi”.
Hamlet
hoài nghi nhưng đều là hoài nghi trí tuệ, hoài nghi của người mạnh chứ không phải
thứ hoài nghi của một kẻ ươn hèn, hoài nghi gắn với sự nhẫn nhịn để cân nhắc,
tìm ra giải pháp tối ưu. Không ít lần Hamlet đã phải thốt lên “Lòng ta ơi, hãy
cố nén lại”. Như vậy sự hoài nghi của Hamlet là hoài nghi để hành động, hoài
nghi dẫn đến do dự, chính từ sự bắt đầu củahoài nghi ấy mà Hamlet dần tìm hiểu
và nhận thức ra những sự thật đau xót nhuốm đầy bùn tanh đằng sau những vỏ bọc
bên ngoài.
1.2.Nhận thức về gia đình và xã hội
Hamlet
- vị hoàng tử của Đan Mạch dù xuất thân dòng dõi quý tộc, tưởng chừng như phải
là một gia đình mẫu mực thế nhưng sự thực không như vậy. Bản thân chàng đã nhận
ra sự ngụy tạo của gia đình mình. Bề ngoài trang trọng chỉ là một vỏ bọc của
bên trong mục nát cho cả gia đình và xã hội. Hamlet nhận ra tấm áo tang chỉ là
hình thức, đó là sự ngụy trang hoàn hảo. Một bộ tang phục trọng thể, những dòng
suối lệ tràn đầy, bộ mặt sầu bi trước cái chết của vua cha, điều đó làm người
ta dễ nhầm tưởng rằng một gia đình vô cùng thương xót đau đớn nhưng thật ra nó
hoàn toàn không đúng với những gì đang diễn ra “hình như người ta rất có thể
đóng kịch ra như thế”. Chàng trở về và nhận được tin cha chết, một cái chết đột
ngột và bất ngờ cái chết mờ ám, càng có nhiều uẩn khúc hơn khi Hamlet thấy sự
xuất hiện của hồn ma, đó là sự báo hiệu của oan ức, sự oan ức đang đang nương
nhờ Hamlet phá giải. Đầu tiên là nhận thức về gia đình, Hamlet đau đơn tột độ
khi người mẹ kính yêu trước cái chết của chồng chưa được bao lâu đã vội tái giá
khi “đôi giày tang còn chưa mòn gót”, mà người chung giường với mẹ chàng không
ai chính là người chú đang thay thế ngôi vị của cha mình. Cha mất đột ngột, mẹ
chưa bán gót giày tang đã tái giá với chú, “Thịt quay trong đám tang sẽ dùng
làm đồ nguội trong đám cưới”. Hamlet đã khóc than cho sự đổi thay đó, “mới
trong vòng một tháng! Giọt lệ giả dối khóc chồng chưa kịp ráo trong khóe mắt đỏ
hoe thì đã vội vã bước đi bước nữa. Ôi sao quá tàn nhẫn”. Đã thế điều này lại xảy
ra trong chính một gia đình hoàng gia đứng đầu đất nước-là một xã hội thu nhỏ. Khi
biết chú chính là người giết cha đoạt ngôi cướp hậu, chàng nhận ra “một thằng đểu
có thể tươi cười, tươi cười thơn thớt, nhưng nó vẫn cứ là thằng đểu, là điều chắc
chắn xảy ra trên đất nước Đan Mạch này”. Đó là khi Hamlet nhận ra một xã hội bất
công đã để cho những “thằng đểu” hiên ngang tươi cười. Từ đó chàng đi đến một
khẳng định chắc nịch rằng: “Ở cái đời này, phải hàng vạn người mới nhặt ra được
một kẻ lương thiện”. Trí tuệ đã giúp chàng nhận thức ra “chính nước Đan Mạch
này là một ngục thất, một ngục thất rất tốt trong đó có biết bao nhiêu là gông
cùm, hầm giam và ngục tối, mà Đan Mạch là cái ngục tối đáng ghê tởm nhất” trong
lúc cả đất nước vẫn sống bình yên và xem như chẳng có chuyện gì xảy ra. Hamlet
nhận ra “nó không phải là ngục thất đối với các bạn, bởi vì chẳng có gì là hay,
chẳng có gì là dở, mà chỉ là ta nghĩ thế nào thì hóa ra như thế ấy thôi, đối với
tôi thì nó chính là một ngục thất”. Nhận thức về nhà tù là sự tự ý thức được nỗi
đau khổ lớn nhất của con người, nhận thức này, phát hiện này đã dẫn dắt “hoàng
tử Hamlet” đến với nhân dân và nhân loại, làm cho nhân dân và nhân loại, làm
cho chàng hòa mình vào nhân dân đang đau khổ, đang rên xiết dưới gông cùm, xiềng
xích, đang bị tước mất quyền tự do.“Hamlet sống vào thời
đại, lúc mà những kẻ tầm thường, nhỏ nhen đến thế chỗ cho những nhân cách lớn,
những con người khổng lồ” (A.I. Ghersen). Vì thế Hamlet rất hay so sánh hai ông
vua: vua cha - Hamlet phụ vương và kẻ kế thừa ông ta, chú chàng.Hamlet ca ngợi
lòng dũng cảm của vua cha, so với Hamlet phụ vương, Claudius là “một con cóc, một
con cú, một con dơi”, là “một tên vua hề, một thằng ăn cắp ngai vàng và quyền
uy, xoáy trộm vương miện trên giá cao đút vào túi áo”. Đó cũng là sự so sánh giữa
thời trung cổ và xã hội hiện tại để làm nổi bật lên sự đểu cáng, giả tạo trong
lúc bấy giờ.
Càng nhận thức ra nhiều điều Hamlet càng đau khổ, từ xung đột của gia
đình chàng nhìn rộng ra xã hội và thế giới. Trong sự thay đổi đột ngột, bất
thường từ chiều sâu bên trong nhưng cả xã hộichỉ có mỗi Hamlet nhận ra điều đó.
Là người giả điên, Hamlet là người tỉnh táo nhất, nhìn nhận cuộc đời một cách
đúng đắn nhất nhưng Hamlet cũng là người đơn độc, cô đơn nhất trên hành trình
tìm ra sự thật. Chính vì thế mà Hamlet mới ý thức được trách nhiệm và nhiệm vụ
của bản thân mình để hướng đến hành động.
1.3. Nhận thức về bản
thân
Shakespeare
đã trao cho Hamlet hai nhiệm vụ: trả thù nhà và lập lại trật tự xã hội. Hamlet
băn khoăn nhiều về trách nhiệm ấy “Thật là thời buổi hỗn loạn! Ôi cuộc đời khốn
kiếp! Phải chăng tôi sinh ra là để dẹp yên mọi sự bất bằng!”. Hamlet là con người
duy nhất gánh trên vai trách nhiệm của nợ nước và thù nhà. Đó là hai nhiệm vụ
thiêng liêng nhất trong cuộc sống của chàng. Mang trọng trách lớn lao, Hamlet
càng đau khổ nhận ra sự thoái hóa, biến chất của con người, có lúc chán chường,
tuyệt vọng muốn tự sát: “Ôi thịt da rắn chắc này hãy chảy ra đi, ta ra đi như một
giột sương! Mong sao Đấng bất diệt đừng trừng phạt kẻ hủy diệt đời mình”.
Hamlet đã không gục ngã, ngược lại, chàng đã đứng dậy, chàng biết tự đấu tranh
với bản thân để chiến thắng cái hèn nhát và yếu đuối của mình. Chàng dũng cảm tự
mổ xẻ, phanh phui cái bản ngã của mình, điều đó được bộc lộ chủ yếu qua những lời
độc thoại của Hamlet. Hoài nghi, bi quan, do dự là những nét tính cách của
Hamlet nhưng như vậy chưa đủ, Hamlet còn tự phê phán mình nhiều hơn, gay gắt
hơn: “Phải chăng ta lãng quên đi như súc vật hay chính là lo ngại hèn nhát mà cứ
quẩn quanh suy xét hơn thiệt, tính toán chi li đến kết quả việc làm? Ý nghĩ ấy,
đem chia tư chỉ được một phần khôn ngoan, còn ba phần hèn nhát”. Là người phải
trả thù cho người cha của mình, tình cảm đã thôi thúc chàng hành động nhưng lí
trí lại buộc chàng phải đắn đo suy xét liệu có nên tin tưởng hoàn toàn và điều
đó tạo nên một Hamlet riêng biệt. Tình cảm của chàng khiến chàng cư xử với người
mẹ của mình chỉ dừng ở mức độ khiến bà phải chịu dày vò, một người con không
nên đem đến cái chết cho người mẹ của mình. Lí trí của Hamlet khiến chàng tỉnh
táo nhận ra trước khi chàng định ra tay với người chú khi ông đang cầu nguyện
“nếu ta giết y đúng vào lúc y cầu nguyện cho linh hồn sạch tội, sẵn sàng bước
sang thế giới bên kia. Không…hãy đợi một dịp nào kinh tởm hơn…để cho gót chân của
y hướng lên thiên đàng mà linh hồn y vẫn tăm tối…” đó chính là sự phục thù. Có
thể nói, ngay từ đầu từ khi nhận ra sự thật, Hamlet chứ khi nào quên mối thù của
gia đình. Chính ông chú là kẻ đã phá hoại gia đình chàng, đã khiến chàng trở
thành một đứa con mồ côi cha. Và Hamlet đã có những hành động cụ thể của mình
mà chúng ta sẽ tìm hiểu ở phần sau.Tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại ở thù nhà mà không
đề cập tới vấn đề nợ nước thì Hamlet đơn giản chỉ mang giá trị của một cuộc báo
thù như tính chất của câu chuyện dân gian. Shakespeare xây dựng nên hình tượng
Hamlet đó là phá hủy phải đi kèm với dựng xây. Hamlet sinh ra không phải chỉ để
trả thù nhà mà để kiến tạo và xây dựng đất nước. Sự trả thù nhà – giết chết
Clodiut chỉ là phá hủy, tiêu diệt những mầm mống xấu xa, những hoen ố, những
băng hoại, những đảo điên xã hội. Ở đây chưa có xây dựng. Biểu hiện của xây dựng
với Hamlet chính là trả thù nhưng phải trả thù một cách “quang minh chính đại”
buộc kẻ thù phải tự nhận tội, trả thù trong vòng kỉ cương và có nhân tính để
thiết lập lại một xã hội tốt đẹp hơn.
Trí thông minh luôn luôn buộc chàng phải suy nghĩ và
lí giải mọi vấn đề, chàng không bằng lòng với cách nhìn nhận và lí giải có sẵn,
hoạt động tư duy đã trở thành thuộc tính của chàng. Nhưng có trí tuệ như chàng
cũng là một nỗi khổ, chàng vừa thấy rõ trí tuệ vừa thấy rõ khả năng của bản
thân, càng chìm ngập trong suy tư thì chàng càng thêm đau khổ. Chàng cảm thấy
khổ đau của con người là vô hạn trong khi khả năng tiêu diệt nó thì quá ít ỏi
cho nên tâm trạng hoài nghi, chán đời nảy sinh trong chàng là một điều tất yếu.
Tuy nhiên phương pháp tư duy trong Hamlet không bao giờ một chiều, chàng không
cho phép mình buông thả theo hướng suy nghĩ nhất định, luôn biết đào sâu suy
nghĩ bằng cách lật ngược lại vấn đề, bằng cách tự đấu tranh, tự phê phán. Chàng
đã tự đặt ra câu hỏi về lẽ sống: “Sống, là chịu đựng tất cả những viên đá, những
mũi tên của số phận phũ phàng, hay cầm vũ khí đứng lên mà chống lại sóng gió của
biển khổ, chống lại để mà diệt chúng đi, đằng nào cao quí hơn? Chết, là ngủ.Không
hơn.Và tự nhủ rằng ngủ đi là chấm dứt mọi đau khổ của cõi lòng và muôn vàn vết
tử thương mà hình hài phải chịu đựng, kết liễu cuộc đời như thế chẳng đáng mong
muốn sao?Chết, ngủ.Ngủ, có thể chỉ là mơ”. Hamlet băn khoăn nhiều về ý
nghĩa của sự sống và cái chết “Tồn tại hay không tồn tại! Sống hay không sống!”.
Với Hamlet “ không sống” không đồng nghĩa với “chết”, bởi vì sống không ra sống,
sống không xứng đáng với danh hiệu của con người cao quý, sống nhục sống hèn
thì không sống. Còn chết chỉ là ngủ, ngủ chỉ là một giấc mơ. Ở Hamlet, một con
người sống có tình có nghĩa với nhân dân, có chí khí với bạn bè, trung thành và
hiếu thảo với tình mẫu tử thì Hamlet đã chọn một cách sống cao cả, vùng lên chiến
đấu để tiêu diệt khổ đau và điều ác gây ra đau khổ, phải chiến đấu để khôi phục
lại trật tự làm cho cái thời đại “đảo điên tan tác” trở nên ngay ngắn vững
vàng. Trước niềm tin và trách nhiệm thì chàng đã xác định rõ phương hướng: “con
người còn ra gì nếu đem tất cả phần tinh túy và giá trị đời mình vào việc ăn,
việc nghỉ? Chỉ là con vật, không hơn”. Đúng như Hamlet nói, đó là vấn đề của
chàng đồng thời cũng là vấn đề của thời đại chàng, vấn đề của mọi thời đại bởi
lẽ bất cứ thứ nhân sinh quan nào cũng phải giải quyết vấn đề này. Cuối cùng
Hamlet rút ra sống là phải chiến đấu để tiêu diệt khổ đau, và điều ác gây ra
đau khổ, phải chiến đấu để khôi phục lại trật tự, làm cho cái “thời đại đảo
điên, tan tác” của chàng trở nên “ngay ngắn, vững vàng”.
Như vậy, trong hành trình nhận thức của Hamlet ta thấy sự
phát triển đi lên, từ hoài nghi tới xác thực được hướng đi của mình, xác định
được nhiệm vụ lớn lao của mình khi đến với cuộc đời. Hamlet đã rất tỉnh táo
trong mọi nhận thức của bản thân để có cách nhìn nhận đứng nhất về thời đại, về
con người. Trên cơ sở nhận thức đó, Hamlet sẽ hành động, hành động vì lý tưởng,
hành động vì trách nhiệm mà bản thân đã nhận ra
Cùng với nhận thức, Hamlet cũng hiện lên với
những hành động cụ thể. Sheakespear đã để nhân vật đi từng bước, từng bước
trong quá trình thực hiện hành động của mình, nhân vật chỉ hành động khi mọi sự
chuẩn bị đều đã xong xuôi, hành động khi thời cơ đã chín. Theo diễn biến của
truyện, hành động của
Hamlet được biểu hiện qua nhiều cấp độ và ngày càng quyết liệt mạnh mẽ hơn.
Trước khi đi đến thực hiện những hành động cụ
thể, nhân vật Hamlet thực hiện hành động ở cấp độ lời nói. Hamlet đấu tranh nội tâm, dằn vặt mình qua những lần độc
thoại, có khi là đối thoại.
Độc thoại giữ vai trò hết sức quan trọng
trong Hamlet, ngoài chức năng phô bày con người thực của Hamlet thì còn có chức
năng định hướng hành động của Hamlet. Chỉ dựa vào độc thoại ta mới biết rõ khi
nào Hamlet mới thực sự bắt tay vào hành động, khi xuất hiện Hamlet lập tức hành
động như: tranh luận với Claudius và hoàng hậu , đi theo nói chuyện với hồn
ma... tuy nhiên đó mới chỉ là những hành động nhận thức. Ý nghĩ phải hành động
tiêu diệt kẻ thù luôn giày vò chàng, nhưng sự hoài nghi của Hamlet luôn gắn với
sự nhẫn nhịn để tìm ra một giải pháp tối ưu. Hamlet hoài nghi là để hành động,
sau khi nói chuyện với hồn ma chàng không ra tay luôn vì còn chưa chắc chắn về
điều đó có phải là sự thật hay không mà trước hết chàng còn nảy ra ý định dò
xét tội lỗi của Claudius. Hành động Hamlet dành cho mẹ và cũng thể hiện được
tình yêu chàng dành cho người đã sinh ra mình được thể hiện qua lời nói " Ác thì ác được, nhưng quyết không được
bất nghĩa bất nhân. Ta sẽ nói với mẹ những lời như kim châm dao cắt, nhưng dao
thật thì ta nhất đinhh không dùng. Trong cuộc gặp gỡ này, miệng lưỡi và tâm hồn
ta phải hư ngụy. Những lời nói của ta sẽ làm cho mẹ ta phải tủi hổ, đau đớn
nhưng ra tay hành động thì nhất đinhh tâm hồn ta không bao giờ cho phép." Và còn nhiều những lời thoại nữa mà Hamlet thể
hiện nỗi băn khoăn, do dự, tính toán về từng đừng đi nước bước để đi tới những
hành động cụ thể sau này.
Hành động của Hamlet được chàng thực hiện việc
đầu tiên đó là buộc sĩ quan binh lính có mặt ở đó phải tuyên hệ. Rồi sau đó
Hamlet quyết định giả điên, chàng làm như thế không phải không có sự tính toán,
chàng nghĩ cách để trả thù muốn thế phải làm sao để kẻ thù không xem chàng là kẻ
đáng sợ vì vậy giả điên là cách tốt nhất để tránh được sự nghi ngờ. Hamlet còn
bịa ra một màn kịch để vua xem nhằm kiểm tra lại những điều mà hồn ma báo cho
chàng biết. Hamlet biết lập luận tính toán một cách chặt chẽ và kĩ lưỡng trước
mọi công việc. Với Hamlet trả thù không đơn giản là chém giết lấy máu đền máu.
Biết chắc rằng vua có tội nhưng Hamlet không giết hắn vì thấy hắn đang cầu kinh,
giết một người đang cầu kinh cũng có nghĩa là đưa hắn lên thiên đường, nhưng
Hamlet quyết đưa hắn xuống địa ngục.
Hành động tiếp theo của chàng đó là đi gặp và nói chuyện
với hoàng hậu. Vì đang đơn thương độc mã nên đây được đánh giá là một hành động
thông minh của Hamlet. Chàng đi tìm đồng minh cho mình- đó là mẹ chàng- người
yêu thương và sẵn sàng bảo vệ chàng. Hamlet quyết định nói cho hoàng hậu biết về
sự thật cái chết của vua cha, mong có thể thức tỉnh hoàng hậu ra khỏi con đường
đi đầy tội lỗi của mình. Thế nhưng hành động lần này của Hamlet đã “đánh rắn động
rừng” , Hamlet đã giết nhầm Poloniut khi hắn nghe trộm sau tấm rèm. Hành động
mau lẹ, dứt khoát ko chút do dự của Hamlet khi nghĩ rằng kẻ động đậy sau tấm
rèm chính là Clodiut đã cho chúng ta thấy khả năng hành động thật sự của
Hamlet, phá bỏ quan niệm về một Hamlet hè nhát, bị chính sự do dự của mình tạo
nên bi kịch. Hành động này tuy vậy nhưng đã trở thành khe hở để Clodiut buộc tội
chàng và phát hiện ra sự giả điên dụng ý của chàng. Hơn nữa, bởi hành động nhầm
lẫn đáng tiếc này, Hamlet đã tạo ra sự hiểu lầm và căm hận đáng lẽ ra không có ở
Ophelia, người mà chàng yêu thương.
Sau hành động của Hamlet, Clodiut lập tức trở tay để tiếp
tục bảo vệ ngôi vàng mà hắn đã giành được từ tội ác ti tiện của mình. Hắn phái Hamlet cùng hai người bạn thân- hai kẻ phản bội
đi cùng chàng qua Anh quốc, nhằm mượn tay vua Anh để giết chàng. Đoán định được
ý đô thâm độc của chú, Hamlet đã tìm cách xem trộm mật thư rồi tráo thư biến
Rosencranlz và Guildenstern thành kẻ thế mạng. Hành động của Hamlet thể hiện được
sự bình tĩnh, khôn ngoan, gan dạ của chàng trong cả tình huống éo le nhất. Đây
là sự khác biệt của con người trong thời đại Phục Hưng. Nếu trước đó người ta
ca ngợi sức mạnh thể chất, cơ bắp thì giờ đây, thức sức mạnh đã cứu thoát con
người khỏi hiểm nguy và những tình huống cận kề cái chết chính là sức mạnh của
trí tuệ tinh thông. Hamlet không chỉ cứu thoát mình, để tiếp tục đương đầu với
Clodiut, trả thù cho cha và lập lại trật tự xã hội mà còn đồng thời ban cho hai
kẻ phản bội một cái kết hợp tình hợp lí. Sự trở về của Hamlet chính là báo hiệu
đã đến lúc phải hành động, phải trả thù cho vua cha và trừng trị kẻ ác.
Trước màn đấu kiếm với Laertes, Hamlet đã tới
mộ Ophelia, những lời bộc bạch của Hamlet với Horatio cùng những người đào huyệt
lại cho ta thấy một con người khác của Hamlet. Đó không phải là con người yếu
đuối dễ mềm long và cúi đầu, mà là một con người giàu nhân tính và trách nhiệm,
hơn nữa là một con người với tình yêu chân thành và say đắm. Mặt khác, Hamlet
đã nhận lời thách đấu của Laertes, dẫu biết là hiểm nguy, có thể bỏ mạng bất cứ
lúc nào. Hành động đó của Hamlet đã cho thấy chàng đã quyết tâm và sẵn sàng đối
diện với mọi thách thức chú không hề trốn chạy, không hè né tránh như nhiều ý
kiến trái chiều đã nói tới. Chàng chỉ tạm thời chưa ra mặt khi còn hoài nghi tất
cả. Và đến khi mọi việc đã sáng tỏ, chàng thôi giả điên, thôi do dư mà quyết
đoán và mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Đỉnh điểm của hành động Hamlet chính là giây
phút mà Clodiut ngã xuống dưới mũi kiếm của chàng. Trước giờ phút ngã xuống,
Hamlet dã kịp hoàn thành tâm nguyên của hồn ma vua cha, vừa thỏa được sự thôi
thúc của nhận thức bản thân. Hamlet đã chiến thắng, chiến thắng trong trận đấu
kiếm như một anh hùng thật sự, chiến thắng cái ác và chiến thắng chính bản thân
mình. Sự ngã xuống của hoàng hậu sau khi uống chén rượu độc mà Clodiut sắp sẵn
để tiễn chân Hamlet đã khiến chàng căm phẫn tột độ mà rút kiếm đâm chết
Clodiut. Hắn ngã xuống khi Hamlet cũng chuẩn bị trút hơi thở cuối cùng. Vậy là
Hamlet đã chiến đấu tới cùng, chiến đấu cùng bạn bè, cùng những kẻ phản bội,
cùng kẻ thù và cùng chính bản thân mình. Chàng chết trog vinh quang. Hamlet đã
trả thù được cho cha, nhưng chàng chưa xây dựng lại được đất nước. Thế nhưng, sự
khuyên ngăn của Hamlet với Hiratio khi anh ta định kết liễu cuộc đời mình theo
Hamlet đã cho thấy sự mở đường của Hamlet đối với người đi sau. Hamlet muốn
Hiratito kể lại câu chuyện này cho người đời sau nghe là để họ nhận ra sự thối
nát mục ruỗng của nó là xây dựng lại. Câu chuyện mở ra một tương lai sáng sủa
và đầy niềm tin.
Như vậy Hamlet là một nhân vật hành động thực sự, một
nhân vật hành động theo nhận thức, theo lí trí , chứ không phải do bột phát hay
bản năng. Nó cho thấy một con người trí tuệ cao cả tiêu biểu của thời đại Phục
Hưng, một khát khao mãnh liệt đầy tính nhân văn cao cả của nhà soạn kịch vĩ đại
William Shakespeare.
3. Mối quan hệ giữa nhận thức và hành động
Nhận thức và hành động trong con người Hămlet
là hai phần kết hợp hài hòa, biện chứng với nhau tạo nên một nhân vật với cá
tính tư duy hoàn chỉnh. Hamlet luôn luôn nhận thức trước khi hành động, chàng
luôn suy xét , nhìn sự việc một cách đa diện và thấu đáo. Mọi nhận thức đều được
chàng nhận ra trong sư tư duy hoài nghi sâu sắc. “Tôi tư duy nghĩa là tôi tồn tại”.
Hăm let trở thành một nhận vật sống động trong xã hội lúc bấy giờ và trong tác
phẩm đi cùng chúng ta hàng mấy trăm năm nay, và có sức sống thời đại cho đến
mãi sau này. Nhận thức của Hăm-let là nền tảng cho hành động của chàng, dù là
hành động bằng ngôn từ hay hành động cụ thể. Kể cả hành động không được dự tính
trước của Hăm let là giết Polodiut đang nấp sau tấm rèm cũng là kết quả của sự
nhận thức của chàng. Xét toàn văn bản, chưa lần nào Hăm let hành đông mà không
nhận thức. Điều đó cho thấy Hamlet là con người trí tuệ tiêu biểu.
Mặt khác, hành động củng cố và tạo ra nhận thức
mới. Nó thể hiện được sự thống nhất trong nhận thức và hành động của chàng.
Hành động là sự thực thi nhận thức, là mức độ biểu hiện cao nhất của nhận thức.
Lúc này nhận thức đã thành hình, hiện hữu. không còn là ý thức trong suy nghĩ của
nhân vật. Và từ hành động, nhận thức mới được hình thành và sau đó lại tạo nên hành động mới. Nếu không
hoài nghi về tất cả những gì đã và đang diễn ra, Hamlet đã không giả điên. Nếu
không giả điên , không tổ chức diễn kịch, Hamlet đã không nhận thức được sự thật
về tội ác của Clodiut và hoàng hậu, để từ đó có hành động tiếp theo. Sự nối tiếp
và luân chuyển của nhận thức và hành động không chỉ cho thấy sự chuyển biến
logic của mạch truyện mà con thể hiện rõ nét và sâu sắc con người trí tuệ của
Hamlet.
Con người của Hamlet là con người hành động.
Nhưng hành động được bắt nguồn từ nhận thức rồi lại trở về nhận thức. Hành động
và nhận thức chính là hai phần quan trọng tạo nên con người Hamlet cũng như thể
hiện sâu sắc bi kịch trong con người chàng. Nó có mối quan hệ mật thiết ko tác
rời. Thiếu một trong hai đều khiến việc bóc tách vấn đề trở nên phiến diện, thiếu
chính xác.
Hamlet có cốt truyện phỏng theo truyện cổ Đan Mạch kể về việc trả
thù đẫm máu mang tính gia đình của người con trai - hoàng tử Amleth cho cha
mình là Horwendil khi người chú ruột là Feng giết chết Horwendil lên nối ngôi
và lấy chị dâu. Câu chuyện có nội dung gần như giống hệt với Hamlet nhưng không
mang tính bi kịch như Hamlet. Sau một quá trình cải biên, sửa đổi, Shekespeare
đã nâng tác phẩm từ bi kịch báo thù gia đình lên tầm bi kịch xã hội như Hamle.
Shekespeare trao cho chàng hai nhiệm vụ: báo thù cha và dựng xây thời đại.
Hamlet với trách nhiệm, bổn phận hoàng tử của mình, người sẽ gánh vác vai trò đứng
đầu nhà nước, lại thiên về nghĩa vụ dựng xây.Việc kết hợp hai chủ đề này trong
tác phẩm đã khiến mỗi lời nói, hành động của hình tượng trung tâm Hamlet thêm
phần đa dạng. Đồng thời tính bi kịch càng trở nên sâu sắc khi Shekespeare đưa
thêm vào cốt truyện của những người phu đào huyệt, Fortinbras và cái chết của
Ophelia...
Shekespeare đã kế thừa những người đi trước một phần đáng kể cho cốt
truyện và những tình tiết cơ bản.Nhưng chỉ có ông thì chuyện Amleth mới trở
thành bi kịch Hamlet với tất cả giá trị có thể bất chấp thời gian, không gian
tường tồn như một kì quan nghệ thuật. Shekespeare đã cải biến câu
chuyện trả thù mang tính chất riêng tư của người xưa thành một vở kịch phản ánh
sâu sắc những đặc trưng của thời đại ông, nói lên được những nỗi băn khoăn trăn
trở về lẽ sống, về ước vọng của người thời đại ấy một cách vô cùng thống thiết.
Thế giới nhân vật trong Hamlet phong phú và
đa dạng, trong thế giới ấy ta có thể chi làm hai kiểu: tốt và xấu- người tốt
ít, kẻ xấu nhiều nhưng người tốt mà Hamlet xây dựng chưa đạt đến mức cực tốt
hoàn hảo và người xấu không thậm xấu, cay nghiệt như cách xây dựng của Victor
Hugo hay Balzac. Như Puskin đặt Hamlet
trong nguyên tắc xây dựng nhân vật của Shakespeare: “Những nhân vật do
Shakespeare xây dựng không phải là một bản chất như ở Molie, không phải điển
hình cho một dục vọng nào đó, một thói hư tật xấu nào đó, mà là những con người
sinh động (...) phơi bày trước mắt người xem những tính cách đa dạng của họ.
Sheckspeare đã xây dựng một nhân vật rất sinh động, có chiều rộng và chiều sâu,
các nhân vật dường như đang sống trong thực tế với toàn bộ cân não và trái tim,
ngay cả với tiềm thức nữa.Nếu như Hamlet là nhân vật được hết lời ca ngợi vì những
đức tính tốt đẹp trong vở kịch thì chàng vẫn vấp phải những hạt sạn trong hành
động và tâm hồn như: vờ điên từ bot Ophelia, tráo thư bảo vua Anh giết
Rosencrantz và Guildenstern,...Còn Claudius trong mắt Hamlet là kẻ sát nhân,
tên vô lại, một thằng ăn cắp trơ tráo...nhưng chính Claudius vẫn không phải một
kẻ táng tận lương tâm, bất chấp mọi đạo lí ở đời, hắn vẫn luôn bị giày vò bởi tội
ác của mình. Hay nhân vật hoàng hậu- mẹ của Hamlet, bà là một người vợ không
chung thuỷ với chồng, có qua nhệ bất chính với em chồng, bà đã bị mê hoặc bởi
những dục vọng của đời sống, cùng với Claudius ngăn cản bước tiến của Hamlet,
gây cho Hamlet nhiều khó khăn vất vả trên đường đi. Song với thân phận là một
người mẹ, hoàng hậu vẫn luôn yêu thương bao bọc Hamlet. Ở con người bà đôi khi
không thể phân biệt được đâu là thiện, đâu là ác.
Thế giới nhân vật Hamlet có thể được định danh là kiểu con người ý
thức. Dẫu tốt hay xấu, họ đều hiểu rõ xã hội Phục hưng càng phát triển, càng bộc
lộ nhiều điểm bất cập. Biện pháp chế ngự nó, đối với họ quả thật là khó.Dẫu sao
con người trong Hamlet, tận sâu thẳm tâm hồn, vẫn lưu giữ được chút ít gì đó
nhân phẩm. Nghệ thuật xây dựng nhân vật theo kiểu này và để tâm lý, hành động
phát triển theo logic khách quan của nó được Carl Marx gọi là Shakespeare hóa
và khuyên các nhà soạn kịch Đức bắt chước theo.
Ngôn ngữ trong kịch của Sêchxpia rất phong phú và đa dạng,
Sêchxpia có năng khiếu biệt tài chọn đúng và xác định được ngay ngôn ngữ thích
hợp nhất, đắt nhất cho từng nhân vật để thể hiện điều mà ông muốn nói.Vở kịch
là nơi quy tụ rất nhiều kiểu ngôn ngữ.Ngôn
ngữ bi kịch đan cài với ngôn ngữ hài kịch, ngôn ngữ thơ lồng trong văn
xuôi, ngôn ngữ bình dân xen lẫn ngôn ngữ bác học, ngôn ngữ tỉnh, ngôn ngữ điên,
độc thoại chen lẫn đối thoại, lời người chết hòa trong lời người sống...
Hamlet rất nổi tiếng với ngôn ngữ đối thoại. Đối thoại của vở kịch
thiên biến vạn hóa, khi thì giễu cợt, khi thì gay gắt, khi thì mỉa mai, khi triết
luận,...Mỗi nhân vật khi cất ra tiếng nói của mình đều có một khẩu khí riêng sắc
xảo, điêu luyện. Trong Hamlet, tính đối thoại của ngôn từ kịch được sử dụng ở tần
suất cao. Tiếng nói của bất kì nhân vật nào cũng âm vang lời của ngườ khác, đặc
biệt là lời của thời đại: sự ngây ngất của các giá trị nhân văn phục hưng bị lấn
át bởi sự lạnh lùng ích kỉ của chủ nghĩa cá nhân. Các cuộc đối thoại trong vở kịch
đã nêu rõ tính thời đại, tư tưởng trong vở kịch có thể kể đến như cuộc đối thoại
giữa Hamlet và mẹ, lời dạy con của
Polonius...
Tính đối thoại còn được thể hiện rõ ràng trong ngôn ngữ của Hamlet
khi chàng giả điên. Chỉ có giả điên thì Hamlet mới có thể nói thẳng những điều
mà người bình thường không dám nói.Ngôn ngữ của kẻ điên nhưng lại rất tỉnh
táo.Ngôn ngữ của Sheckspeare là phương tiện hết sức đắc lực làm nổi bật tính
cách và tâm lý phức tạp của nhân vật trong mỗi tình huống.
Độc thoại giữ vai trò hết sức quan trọng trong Hamlet.Đây là những
điểm kết tinh tư tưởng và ý đồ nghệ thuật sâu sắc của tác giả.Tâm lí của Hamlet
có phần thể hiện qua các đối thoại nhưng những đấu tranh nội tâm thực sự thì lại
được thể hiện qua độc thoại.Kiểu khai thác tâm trạng bằng hình thức ngôn từ này
là sự cách tân độc đáo của Sheckspeare. Nó mở đường cho các cây đại thụ văn
chương nhiều thế kỷ sau không chỉ trong kịch mà cả trong văn xuôi..
Khảo sát toàn tác phẩm ta thấy độc thoại của Hamlet rải rác tương
đối nhiều theo chiều dài tác phẩm. Độc thoại đa số là ngắn gọn, chúng đảm nhiệm
ba chức năng chính: phô bày con người thực Hamlet, đưa ra kết luận cô đọng theo
kiểu triết lý về các tình huống Hamlet vừa trải qua và định hướng hành động
Hamlet tiếp theo. Hamlet là hình tượng văn học đầu tiên có một thế giới nội tâm
phong phú và phức tạp được thể hiện chủ yếu qua những lời độc thoại nội tâm. Dưới
ngòi bút của Sêchxpia, Hamlet đã hiện lên như một con người biết tự mổ xẻ chính
bản thân mình, tự khắc phục những khuyết điểm, thiếu sót của chính mình để thực
hiện cho bằng được lí tưởng của mình và điều đó đã làm cho nhân vật trở thành
người “ khổng lồ” chiếm lĩnh đỉnh cao của tư tưởng thời đại.
Như vậy độc thoại nội tâm là thứ công cụ đào sâu tâm lí bên trong
của các nhân vật trong khối tâm lí thay đổi không ngừng, phù hợp với sự biến đổi
của hoàn cảnh khách quan và những thử thách đặt ra trong vở kịch.
Yếu tố hài trong Hamlet thường gắn với yếu tố bi, nhìn ở góc độ này
là bi nhưng nhìn ở góc độ khác là hài.Sheckspeare đã loại bỏ tính kiên cưỡng
phân chia rạch ròi thành hai loại bi và hài kịch. Theo ông chúng luôn đan quyện
vào nhau, bổ sung cho nhau tạo nên các chất giọng, tình huống đặc biệt cho vở kịch.
Hamlet là vở bi – hài kịch tiêu biểu nhất của Sheckspeare.Qua xung
đột giữa cái tốt và cái xấu đã làm các yếu tố bi hài lần lượt xuất hiện. Sự thắng
thế của cái xấu đã làm tăng thêm tính bi đát, khôi hài của vở kịch. Hamlet,
Claudius…vừa là nhân vật bi kịch, vừa là nhân vật hài kịch. Cái bi – hài của
Hamlet toát lên ở chỗ nhân vật mang khát vọng, dục vọng thật lớn lao nhưng kết
quả thì không được như ý muốn. Còn cái xấu, cái ác, cái kệch cỡm…phải bị tuyệt
diệt thì lại nhỡn nhơ tồn tại lên mặt cái tốt đẹp, nhân văn.Cái bi còn thể hiện
qua việc những giá trị truyền thống – những chân giá trị của thời Phục Hưng lại
không phù hợp với thời hiện tại nữa.Còn cái hài ở đây là những sự việc bất thường,
trái đạo lí ấy lại được cả triều thần tán đồng.Cái bi trong nhân vật chính diện
rơi vào bế tắc đau khổ giằng xé vì lẽ sống, vì điều chính nghĩa, cái hài khi một
kẻ phi đạo đức lại đi giảng đạo lí cho một người đạo đức. Cái hài, về bản chất, là xuất hiện để dùng tiếng
cười tống tiễn cái xấu, cái già cỗi, lỗi thời…Nhưng ở Hamlet, cái hài lại được
dùng để khóc cho sự suy tàn của lí tưởng nhân văn Phục Hưng
Với Hamlet, có lẽ Sheckspeare muốn tạo nên một vở kịch cân bằng giữa
niềm vui và nỗi buồn, như cách nói của Claudius. Nhưng cuộc đời thì làm gì có
được sự cân bằng đó, nên vở kịch dù được Sheckspeare lồng ghép vào đó nhiều
chuyện vui nhưng âm hưởng chung thì lại không như vậy, tất cả khép lại vẫn là một
tấn bi kịch!
Ở vở bi kịch Hamlet, Sheckspeare đã khéo quy tụ vô khối xung đột,
tạo nên tầng tầng lớp lớp mâu thuẫn đan xen, quyện chặt lấy nhau: xung đột cá
nhân, xung đột gia đình, xung đột xã hội, xung đột bên trong, xung đột bên
ngoài, xung đột bi kịch xen lẫn xung đột hài kịch…Xung đột nào cũng lên tiếng
dành quyền nói tiếng nói cuối cùng về phía mình.
Xung đột kịch đặc biệt được Sheckspeare thể hiện rất rõ qua nhân vật
Hamlet.Đó là sự xung đột của Hamlet với thế giới xung quanh và xung đột ngay
trong chính bản thân Hamlet.Hamlet luôn tự mâu thuẫn với mình, tự mình giấy lên
những cảm xúc đối nghich. Sự xung đột giữa tin tưởng và hoài nghi là một hình
tượng có nội dung lịch sử của thời đại Phục Hưng. Nó là sự phản ánh của hai mặt:
huy hoàng và đen tối của chủ nghĩa tư bản. Xung đột kịch của Sheckspeare không
chỉ do những mâu thuẫn đơn thuần mà nó liên tiếp diễn ra thông qua từng hành động
kịch. Với nghệ thuật này mà các vở bi kịch của ông nói chung, và bi kịch Hamlet
nói riêng lên đến cao trào, đậm chất kịch, luôn luôn lôi cuốn bởi những cao
trào đỉnh cao của sự xung đột.
Shakespeare cùng với vở bi kịch Hamlet là một
tấm gương vĩ đại trong văn học nhân loại về trình độ sâu sắc của việc phản ánh
tư tưởng, kịch tính của hành động cũng như về trình độ hiện thực của nhân vật. Tác
phẩm đã phản ảnh một cơn khủng hoảng sâu sắc và toàn diện tư tưởng của một thời
đại. Từ nỗi đau khổ của cá nhân của một chàng Hamlet dần dà đã nhìn rộng ra xã
hội và thế giới. Nỗi đau của chàng không ngừng lớn lên: chàng đau nỗi đau chung
của con người thời đại mình: một “thời đại đảo điên, tan tác” đã biến “Đan Mạch
cả chàng thành một ngục thất ghê tởm” và biến “thế giới” thành một “nhà tù đen
tối”. Cuộc hành trình đi tìm lẽ phải, đi tìm phẩm giá của Hamlet đã phải
trả giá bằng cả những nỗi đau, sự mất mát và những chết chóc. Nhà văn đã để
nhân vật là một cá thể sống, sống trong nội tâm, trong suy nghĩ đến hành động;
đi từ những hoài nghi đến trăn trở giằng xé và quyết định thực hiện sứ mệnh của
mình để khép lại một tấn bi hài tiếp diễn.
Bằng tài năng nghệ thuật Shakespeare đã xây dựng,
lên tiếng ca ngợi con người, cổ vũ cho cuộc sống bình đẳng,thân ái, khẳng định
lí tưởng sống tràn đầy phẩm chất nhân văn. Con người theo ông là một kì quan của
tạo hoá, một kì quan kì diệu. Nhân vật của ông là những
con người hành động luôn luôn vươn lên và bằng hành động khẳng định phẩm chất tốt
đẹp của con người. Các tác phẩm của Shakespeare luôn là mẫu mực của thời đại,
và Hamlet là một trong những tác phẩm tiêu biểu, đại diện cho thể loại bi kịch
và với phong cách nghệ thuật Shakesepeare
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét